Abstract:
انسان دارای دو بعد مادی و مجرد است. فرایند رشد بدن از نطفه تا مرگ پیش روی محققان و اندیشمندان است اما فرایند رشد و تکامل نفس و بعد مجرد انسان به خاطر نامریی بودن آن و نیز به خاطر انکار بعد مجرد انسان توسط روانشناسی غربی مورد توجه چندانی قرار نگرفته است. این موضوع در منابع فلسفی و عرفانی تا حدودی مورد توجه قرار گرفته و نتایج خوبی در حوزه روان شناسی فلسفی ایجاد نموده است. قرآن کریم به عنوان کتاب انسان شناسی و انسان سازی برای سیر رشد انسان نگاهی فرایندی و مرحله به مرحله دارد. حرکت رشدی نفس از رحم شروع می شود و مراحل مختلف را طی می کند؛ برخی تکوینی و طبیعی است و برخی انتخابی و ارادی و تا حیات انسانی ادامه دارد، این سیر رشدی همچنان ادامه دار است. در این مقاله بر پایه آیات و دیدگاه مفسران به روش تحلیلی استنتاجی، مراحل سیر رشد طولی نفس که قرآن کریم بدان اشاره نموده، مورد پژوهش قرار گرفته است. مراحل گیاهی، حسی حرکتی، انسانی و الهی، مراحل متصلی است که در آیات مختلف برای انسان به تصویر کشیده شده است.
Man has two material and immaterial dimensions. The researchers and thinkers have adequate knowledge about the growth process human body from sperm to death. But as far as the process of growth and development of the soul is concerned, they have no knowledge about it. For soul has not received much attention from the Western psychology. The reason the Western psychology has not paid attention to it is the invisibility of the soul and the fact that they have reduced human being to its material dimension only. This issue has relatively received attention in philosophical and mystical sources and has created good results in the field of philosophical psychology. The Holy Quran, as a book on anthropology and training human, has a gradual and step-by-step look at the course of human development. The developmental movement of the soul begins from the uterus and passes through various levels; Some are evolutionary and natural, and some are selective and out of free will. As long as human life continues, this developmental movement continues as well. In this article, based on the verses and views of the commentators and following inferential-analytical method, the author studies the vertical development of the soul mentioned in the Holy Quran. The vegetative, corporeal, human and divine [levels] are the connecting levels that are depicted in various verses for human beings.
Machine summary:
براي طراحي و کشف روانشناسي اسلامي چارهاي نيست جز اينکه فرايند شکلگيري نفس از ديدگاه قرآن کريم تبيين شود و ويژگيهاي هر دوره از اين زاويه بررسي گردد.
در حقيقت اين سطح از توانمندي در کودک در حوزه ادراکات و حرکات مشترک بين انسان و حيوان است و ميتوان ادعا کرد آيه 78 سوره نحل در آيه 54 روم به سطح توانمنديهاي نفس انسان در حوزه مشترک با ديگر حيوانات اشاره دارد.
اين موارد و مشابه آن نمونههايي است کوچک از وجود توانمنديها و رفتارهايي بالاتر از سطح حيوان که نشان از ورود انسان به حوزه جديدي فراتر از حوزه حسي و حرکتي دارد که حکماء از آن به نفس ناطقه ياد ميکنند.
ازاينرو بايد گفت نفس در مرحلهاي بعد از مرحله حيواني و حسي و حرکتي وارد مرحله انساني ميگردد که مابهامتياز بين انسان و حيوان است.
مرحله چهارم: شکلگيري نفس الهي در انسان قرآن کريم براي انسان و فراتر و بالاتر از نفس انساني مرحله ديگري را به تصوير کشيده که در اين حوزه انسان داراي توانمنديهاي خاص و ويژهاي است که براي مخلوقات بزرگي چون ملائکه نيز قابل فهم و ادراک نيست.
قرآن کريم بهصورت غير مدون اما روشن به اين مراحل و سطوح نفس انساني پرداخته است و چهار سطح را براي نفس انسان مشخص نموده است.