Abstract:
موفقیت در هر پژوهشی، در گرو دانستن جایگاه آن پژوهش در منظومۀ دانش بشر است؛ به این معنی که لازم است پژوهشگر بداند موضوع تحقیقش در چه ساحتی از علوم و معارف قرار میگیرد. پژوهشهای اخلاقی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. محقق اخلاق، قبل از هر کاری باید به شناخت حوزۀ تحقیق خویش بپردازد و مسیر تحقیق را در آن حوزه سامان بخشد. در این نوشتار، با تحلیل پژوهشهای انجامگرفته در این حوزه، جغرافیای پژوهشهای اخلاقی بررسی، و ضمن تحلیل و تبیین پژوهشهای اخلاقی، هفت حوزه برای این پژوهشها معرفی شده است. این هفت حوزه عبارتاند از: کلیات اخلاق، اخلاق هنجاری، فرااخلاق، اخلاق توصیفی، روانشناسی اخلاق، تربیت اخلاقی و جامعهشناسی اخلاق. یادآوری میشود این عرصههای هفتگانه، بر اساس پژوهشهای موجود تعیین شدهاند و ممکن است در آینده عرصههای دیگری نیز به این موارد افزوده شود.
The beginning of any research depends on knowing the place of that research in the system of human knowledge. In other words, the researcher needs to know in what field of sciences and knowledge the subject he / she is researching. Ethical research is no exception. The researcher of ethics, before doing anything in his research, recognizes his field of research and organizes his research path in that field. In this article, by analyzing the researches done in this field, the geography of ethical researches has been studied and while an analytical and explanatory effort of ethical researches has been made, it has introduced seven areas for these researches. The generalities of ethics, normative ethics, meta-ethics, descriptive ethics, ethical psychology, Moral education and sociology of ethics are these seven areas.
Machine summary:
کلیات اخلاق، اخلاق هنجاری، فرااخلاق، اخلاق توصیفی، روانشناسی اخلاق، تربیت اخلاقی و جامعهشناسی اخلاق مقدمه پژوهشهای اخلاقی، عرصۀ گستردهای از مباحث و موضوعات مختلف را در بر میگیرد که بدون واکاوی و شناسایی آنها نمیتوان بهراحتی به دیدگاههای ناب و تأثیرگذار در این حوزه دست یافت؛ به همین دلیل است که گاهی پژوهشگران این حوزه، نکتهای را که به شاخۀ خاصی از مباحث پژوهش مربوط است، در عرصۀ دیگری وارد میکنند و نتیجۀ نادرستی میگیرند.
در جای دیگر نیز اخلاق اینگونه تعریف شده است: «نظام اخلاقی، سامانهای است که بر پیروان خود حاکم میشود و رفتار آنان را در روابط چهارگانه (رابطۀ انسان با خدا، با خود، با دیگران و با طبیعت) در جهتی خاص هدایت میکند و سامان میدهد» (حسینی قلعهبهمن، 1394، ص115).
1 بررسی چهرههای تأثیرگذار در حوزۀ اخلاق، چه در اخلاق اسلامی و دنیای اسلام و چه در خارج از عالم اسلامی نیز در زیرمجموعۀ این بخش از مباحث اخلاقشناسی قرار گرفته است.
این سامانه، دستکم دارای شش عنصر است که باید به آنها توجه کافی کرد: نظریۀ ارزش اخلاقی؛ توجیه هدف اخلاق و بهعبارت بهتر، هدف اخلاقیبودن؛ اصول مبنایی و اصلی اخلاق؛ قواعد استنتاجی و اشتقاقی؛ بیان عوامل انگیزشی و محرک بهسوی عمل به احکام اخلاقی؛ بیان ضمانت اجرای احکام اخلاقی (جرایمی که برای شکنندگان احکام اخلاقی در نظر گرفته میشود) (برای مطالعۀ بیشتر ر.
به اخلاق هنجاری، «اخلاق درجه اول» نیز اطلاق میشود؛ چراکه هدف اصلی پژوهشهای اخلاق، پرداختن به این عرصه است و البته بیان مستقیم احکام اخلاقی رفتارها، اوصاف اختیاری و حالات و وضعیتهای اختیاری آدمیان.