Abstract:
ارزیابی و پهنهبندی ریسک سیلاب در سکونتگاههای شهری به دلیل توسعه آنها در حاشیه رودخانهها، بستر و حواشی دشتهای سیلابی بدون شناخت و توجه به شرایط هیدرولوژیکی و دینامیکی رودخانهها و قسمتهای بالادست حوضه که موجب افزایش خطر سیلاب و خسارات جانی، مالی و زیربنایی میشود، امری ضروری و مهم در راستای توسعه پایدار سکونتگاههای شهری میباشد. در پژوهش حاضر پس از شناسایی عوامل موثر در وقوع سیلاب در منطقه خوزستان، برای دسترسی به اطلاعات رقومی از نقشههای توپوگرافی با مقیاس 1: 50، 000 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و همچنین از نقشه کاربری اراضی با مقیاس 100000: 1 سازمان جنگلها و مراتع استفاده گردیده است. در ادامه بعد از ایجاد لایههای اطلاعاتی، از روشهای تحلیل سلسله مراتبی فازی برای استانداردسازی و وزن دهی استفاده شد و درنهایت بر اساس وزنهای مستخرج از روش AHP فازی در محیط GIS پهنهبندی ریسک سیلاب انجام گرفت. نتایج حاصل از پهنهبندی سیلاب نشان داد که منطقه خوزستان ازلحاظ میزان آسیبپذیری در برابر سیل به پنج ناحیه آسیبپذیری خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم تقسیم میگردد. همچنین از بین 37 شهر مهم که در این استان واقعشده است؛ 18 شهر در مناطق با آسیبپذیری خیلی زیاد و 12 شهر در مناطق با آسیبپذیری زیاد ازنظر سیلاب واقعشده است. نتایج حاصل از تلفیق مدلهای سیستمهای پشتیبانی تصمیمگیری و سیستم اطلاعات جغرافیایی در تایید مطالعات پیشین، حاکی از کارایی بالای آنها در تعیین مناطق با ریسک بالای سیلاب میباشد و ضرورت دارد در فرایند برنامهریزی و آمایش بهویژه ارزیابی خطر این سطوح پهنهبندی شده مدنظر قرارگرفته شود.
Environmental hazards are one of the influential factors in human societies and are considered as major disasters. According to the UNDP Global Report on Disaster Risk, floods, earthquakes and droughts have the highest financial and human losses. The main purpose of this study is to assess and zoning the vulnerability of urban settlements in Khuzestan province to flood risk. In the research, using fuzzy and hierarchical analysis methods, the existing layers are standardized and a weight is assigned to each of the criteria, and finally, the final flood map in Khuzestan province is prepared based on the overlap models. The results of flood zoning showed that Khuzestan region is divided into five areas of very high, high, medium, low and very low vulnerability in terms of flood vulnerability. Areas with very high vulnerability with an area of 14177 square kilometers about 23%, areas with high vulnerability with an area of 20077 square kilometers about 32.7%, areas with moderate vulnerability in terms of flooding about 9509 square kilometers and 15.5% and areas with low vulnerability and Very little, with 11,355 and 6,303 square kilometers, respectively, they cover about 18.5% and 10.3% of the area of Khuzestan province. Also among the about 37 important cities located in this province; 18 cities are located in areas with very high vulnerability and 12 cities in areas with high vulnerability in terms of floods.
Machine summary:
طراحي يک سيستم فضايي بـراي مدل سـازي و پهنه بنـدي خطـر سـيلاب مي توانـد بـه عنوان ابزاري مؤثر در پيش بيني و برنامه ريزي کاهش آسيب هاي سيلاب در سکونتگاه هاي منـاطق مرزي گردد؛ هـدف از انجـام ايـن پـژوهش شناسـايي منـاطق بـا درجـات مختلـف ريسـک مخاطرات محيطي سيلاب و تعيين ميزان آسيب پذيري سکونتگاه هاي شهري واقع در اسـتان مرزي خوزستان از مخاطره سيلاب با بهره گيري از مدل هاي تحليـل AHP فـازي در محـيط نرم افزار Arc GIS ميباشد.
بدين منظور اين پژوهش به دنبال پاسخ گويي بـه سـؤالات زيـر مي باشد: آيا ميتوان مناطق ايمن به لحاظ خطـر سـيل خيزي بـا دوره هـاي بازگشـت مختلـف را براي توسعه سکونتگاه هاي شهري در مناطق مرزي استان خوزستان را شناسايي نمود؟ عوامل مؤثر در ايجاد و بروز سيلاب در منطقه خوزستان کدام عوامل هستند؟ آيا در مکان گزيني سکونتگاه هاي شهري مناطق مرزي خوزستان ، مخـاطرات سـيلاب مدنظر قرارگرفته است ؟ پيشينه پژوهش مطالعات زيادي در زمينه پهنه بندي سيلاب در سطح کشور و جهان بـا اسـتفاده از مـدل هاي هيدرولوژيکي و نيز روش هـاي تحليـل سلسـله مراتبـي بـا اسـتفاده از سيسـتم هاي اطلاعـات جغرافيايي صورت گرفته است ، که در اين بخش به چند مورد از آن ها پرداخته است .
لشـکري و همکاران (١٣٩٢) در پژوهشي با عنوان «پهنه بندي سيلاب رودخانه زرينـه رود بـا اسـتفاده از مدل هيدرولوژيکي HEC-RAS در محيط GIS» به پهنه بندي سيلاب رودخانـه زرينـه رود پرداخته و به اين نتيجه رسيدند که مناطق مسکوني حاشيه رودخانه چندان در معـرض خطـر سيل نيستند ولي گسترش فعاليت هاي سازه هاي و کشاورزي در ساليان اخيـر باعـث محـدود گشتن حريم رودخانه شده و امکان نفوذ سيل در اراضي اطراف رودخانه بيشتر شـده اسـت .