Abstract:
همزمان با جنبش مشروطیت و تغییر نظام سیاسی از (سلطنت مطلقه به مشروطه)، مباحثه درباره ایده برابری نیز در میان متفکران این عصر رواج یافت. متفکران این عصر (مشروطهخواه و مشروعهخواه) چه تلقی ای از برابری داشتند؟ مقاله حاضر بر اساس چهار مولفه معنای هستی شناسانه، ابعاد، قلمرو و دامنه شمولیت، تلقی متفکران عصر مشروطیت از برابری را بررسی میکند. روش مقاله حاضر، خوانش متن محورانه است. یافتههای تحقیق بدین قرار است: متفکران دینی مشروطهخواه همچون نایینی و محلاتی بر برابری قانونی (و نه طبیعی) ملت از جمله برابری اقلیتهای دینی و زنان در ابعاد مدنی، اجتماعی، در امور نوعیه (و نه شرعی) تاکید داشتند و برابری سیاسی را خاص عقلای ملت میدانستند. متفکران سکولار مشروطهخواه همچون آخوندزاده و طالبوف و متفکران مشروطهخواه میانه همچون مستشارالدوله و ملکم خان همزمان بر برابری طبیعی و قانونی (قراردادی) ملت در ابعاد مدنی، اجتماعی و سیاسی در قلمرو عمومی تاکید داشتند. در مقابل، مشروعهخواهان همانند شیخ فضل الله نوری، علی اکبر تبریزی و نجفی مرندی بر نابرابری طبیعی (به ویژه از منظر دینی) باور داشتند و برابری مدنی، اجتماعی- سیاسی اقلیتهای دینی و زنان را در تضاد با برتری ذاتی دین اسلام میدانستند.
Simultaneously with the constitutional movement and the change of the political system from (absolute monarchy to constitutionalism) , the debate over the idea of equality became popular among the thinkers of this era. But the question is that what was the thinkers’ attitude of this age (constitutionalists and sharia seekers (Mashroehkhahan)) about equality? Based on the four categories of ontological meaning, dimensions, realm and scope of inclusion, the present article examines the perception of constitutional thinkers of equality. The method of the present article is text-based reading. The findings of the study are as follows: Constitutionalist religious thinkers such as Naini and Mahallati emphasized the legal (rather than natural) equality of the nation, including the equality of religious minorities and women in civil and social dimensions (rather than religious). And they recognized specifically political equality only for the wise men of the nation. Constitutionalist secular thinkers such as Akhundzadeh and Talibov, and moderate constitutionalist thinkers such as Mostashar al-Dawla and Malkum Khan at the same time emphasized the natural and legal equality of the nation in the civil, social and political dimensions in the public sphere. In contrast, sharia seekers (Mashroehkhahan) such as Sheikh Fazlullah Nouri, Ali Akbar Tabrizi, and Najafi Marandi believed in natural inequality (especially from a religious perspective) and saw the civil, socio-political equality of religious minorities and women as opposed to the inherent superiority of Islam.
Machine summary:
درباره دامنۀ شمولیت برابـری نیـز میتوان این پرسش را طرح نمود: برابری شامل حال چه کسانی میشود و چه کسـانی را محروم (طرد) مینماید؟ به تعبیر دیگر آیا برابری، شمول گرایانه است یا محدود به افـراد و گروهی خاص ؟ برای مثال آیا شامل اقلیت های دینی، زنان و...
در کل برابری از منظـر محلاتـی را مـیتـوان بدین شکل نشان داد: جدول ٢- برابری از منظر محلاتی (رجوع شود به تصویر صفحه) عبدالرسول مدنی کاشانی هم یکی از متفکـران دینـی مشـروطه خـواه اسـت کـه بـر عقلانی بودن قوانین اسلامی تأکید دارد و اجرای آنها را ضامن سعادت و سـلامت جامعـه معرفی میکند و اعلام میکند که قانون اساسی باید منطبق با شریعت اسلام وضع شـود (مدنی کاشانی، ١٣٧٨: ١١٤).
در کل برابری از منظر نائینی را میتوان بدین شکل نشان داد: جدول ٤- برابری از منظر نائینی (رجوع شود به تصویر صفحه) در کل به نظر میرسد که از میان متفکران دینی مشروطه خواه ، عبدالرسـول کاشـانی عمدتاً بر برابری مدنی و محلاتی و نائینی عمدتاً بر برابری سیاسی تأکیـد دارنـد و صـرفاً محلاتی به صورت صریح بر برابری زنان تأکید نموده است و دیگران سـکوت نمـوده انـد.
در کل برابری از منظر ملکم خان را میتوان بدین شکل نشان داد: جدول ٨- برابری از منظر ملکم خان (رجوع شود به تصویر صفحه) دو متفکر مشروطه خواه میانه که بررسی شد، هـر دو بـر برابـری مـدنی، اجتمـاعی و سیاسی اقلیت های دینی تأکید دارند؛ اما به نظر میرسد که تلقی ملکم خـان نسـبت بـه برابری مدنی و سیاسی زنان ، گشوده تر از مستشارالدوله است .