Abstract:
دانشنامه قدرخان، فرهنگ لغتی فارسی به فارسی است که به قلم اشرفابن شرف المذکّر الفاروقی در سال 807ق تألیف شده است. از آنجا که در این فرهنگ شمار قابل توجهی از ابیات منسوب بهرودکی وجود دارد و همچنین برخی از ابیات آن مستقیما در دیوانهای منتشر شده از رودکی در ایران و تاجیکستان تأثیر داشته، لازم است یگانه نسخۀ خطّی آن از حیث کیفیت کلی اثر و نیز ابیات مضبوط در آن بررسی و نقد شود. نگارندگان با توجّه به این مهم، یکایک شواهد این فرهنگ را استخراج، و سپس به کاستیها و کمبودهایی پرداختهاند که در ضبط ابیات به چشم میخورد و نهایتا انتساب ابیات را به رودکی بررسیدهاند. از یافتههای این پژوهش میتوان به موارد زیادی از تصحیف و تحریف، ضبطهای آشفته، انتسابهای نادرست و دستکاری در ضبط ابیات اشاره کرد؛ با وجود این کاستیها، اثر بر خلاف نظر مصححان برجسته دیوان رودکی از جمله براگینسکی، میرزایف، نفیسی و ...، که از آن بهعنوان منبعی دست اول در بازیابی اشعار رودکی بهره بردهاند، منبعی کم کیفیت و دست دوم برای تصحیح و بازیابی اشعار رودکی است.
The encyclopedia of Qadar Khan, is a Persian to Persian lexicon written by Ashraf ibn Sharaf al-Mozakkar al-Faruqi in 807 AH. Since there is a considerable number of verses attributed to Rudaki in this lexicon, as well as some of his own verses, which has directly influenced the published Divans of Rudaki in Iran and Tajikistan, it is necessary to review and criticize the only existing manuscript of it in terms of the overall quality of the work and the registered verses of it. With this in mind, the authors have extracted each of the evidences in this lexicon, then addressed the shortcomings and deficiencies found in the registration of the verses and finally studied the attribution of the verses to Rudaki. The findings of this study can be attributed to many cases of misrepresentation, erroneous registrations, false attributions, and manipulation of registered verses. Despite these shortcomings, we have used the present work contrary to the opinion of editors of Rudakichr('39')s Divan, including Braginsky, Mirzayev, Nafisi, etc. who have used it as a first-rate resource in the recovery of Rudaki poems, which is a source of poor quality and second-rate to correct Rudaki poems.
Machine summary:
■پایشان در رکاب سیم اندود پای آزادگان نیابد سر (فاروقی، ٨١١ق : برگ ٥٨) فاروقی این بیت را ذیل واژة «سر» به معنی «کفشی بود که از ریسمان و پشم سازند» به نام رودکی ضبط کرده است : / علاوه بر این فرهنگ در فرهنگ قواس و مدارالافاضل ١١ نیز بیت مورد بحث به همین صورت ضبط شده است (نک : قواس غزنوی، ١٣٥٣: ١٥٥؛ فیضی سرهندی، ١٣٣٧: ٢/٣٣٤)؛ اما صورت دیگر بیت ، که در برخی فرهنگهای لغت به شاهد واژة «سر»، آمده و نفیسی در هر دو چاپ آن را نقل کرده به صورت زیر است : مدخلان را رکاب زرآگین پای آزادگان نیابد سر (نفیسی، ١٣١٩: ١٠٥١؛ همان ، ١٣٤١: ٥٢٣) ١٤٧ اقبال در تصحیح لغت فرس این بیت را از نسخۀ خطی (مورخ ٨٧٧ق )، نقل کرده (نک : اسدی طوسی، ١٣١٩: ١٤٨) و در سه نسخۀ دیگر هم خانواده با آن : نسخه های خطی کتابخانۀ ایاصوفیا١٢، دانشگاه تهران و کتابخانۀ ملی نیز این بیت ضبط شده است : / / (نسخۀ کتابخانۀ ایاصوفیا، برگ ٣٧) (نسخۀ کتابخانۀ ملی، برگ ٢٢) / (نسخۀ خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران ،برگ ٢٨) هم چنین در برخی دیگر از فرهنگهای لغت نیز این بیت ضبط شده که موضع اختلاف تنها در ضبط واژة «مدخلان » است (ن .