Abstract:
نظریهپردازی در خصوص آغاز دوره روشهای تفسیری از مهمترین مباحث تاریخ تفسیر است. از دیدگاه استاد محمدهادی معرفت، شروع دوره عقلگرایی یا اجتهاد در تفسیر، همزمان با عصر تابعین بوده و پیش از آن، روش مرسوم میان صحابه مبتنی بر نقل و روایت گزارش شده است. این نظر با دیگر مباحث ایشان در خصوص ویژگیهای تفسیر صحابه – که در کتاب تفسیر و مفسران آمده – مغایرت دارد. بهعلاوه انطباق این دیدگاه با مستندات تاریخی، روش مفسران شیعه و سنی و نصوص قرآنی محل بحث است. نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی برمبنای منابع کتابخانهای به تحلیل و نقد نظر آیتالله محمدهادی معرفت پرداخته است. نتایج نقد و تحلیل مسأله نشان میدهد که تأکیدات قرآنکریم، توصیههای نبیمکرم(ص) و اهتمام برخی از بزرگان صحابه بر تعقل، استنباط و اجتهاد در کشف مراد آیات موجب شد تا روش عقلگرایی و اجتهاد از همان سالهای ابتدای بعثت و همزمان با حیات پیامبر(ص) مرسوم شود. این شیوه تفسیری به دوره تابعان اختصاص ندارد؛ جز اینکه از گسترش و پردازش بیشتری برخوردار گردید.
Machine summary:
بررسی و نقد دیدگاه محمدهادی معرفت در آغاز دوره عقل گرایی در تفسیر قرآن کریم * رضا نجفی ** *** علی احمد ناصح چکیده نظریه پردازی در خصوص آغاز دوره روش های تفسیری از مهم ترین مباحث تاریخ تفسیر است .
ک: همان ، ص ٢٢٥) ٦- نقد اول نوشتار مرحوم محمد هادی معرفت در آغاز دوره اجتهاد در تفسیر از چند جهت قابل نقد است : ٦-١- وی اجتهاد و عقل گرایی را یکی دانسته و معتقد است که «تفسیر اجتهادی بیشتر بر درایت و عقل متکی است تا روایت و نقل ؛ چون معیار سنجش و بررسی در آن ، اندیشه و تدبر است و به طور مطلق بر آثار و اخبار نقل شده اعتماد نمیشود» (همان ) بر همین اساس وی روش اجتهادی را برابر با استفاده از عقل در تفسیر قرآن کریم به عنوان ابزار کشف مراد خداوند از کلامش میداند.
(همان ، ج ١، ص ٢٠٥-١٩٩) از آن مهم تر آیت الله معرفت در معرفی شخصیت علمی و معنوی علی ابن ابیطالب (ع ) به طور مشخص به اجتهاد آن حضرت (ع ) در تفسیر و بیان مفاهیم آیات پرداخته است که نشان می دهد عقل گرایی و اعمال رأی و نظر بر اساس ضوابط تفسیری نه تنها از دوره تابعان آغاز نشده که در زمان صحابه مرسوم بوده است .