Abstract:
در هستیشناسی قرآنی، جهان منحصر به موجودات محسوس نیست. قرآن علاوهبر موجودات مادی، از موجوداتی نام میبرد که ما توانایی درک حسی آنها را نداریم. دستهای از این موجودات ملائکه هستند. در قرآن کریم سخن صریحی درباره ماهیت و چیستی فرشتگان نیامدهاست. آنچه مسلم است این است که فرشتگان ماهیتی متفاوت با انسان و دیگر مخلوقات ذیشعور دارند. اما در چیستی ماهیت آنها، اختلاف نظر وجود دارد. صرف نظر از این اختلاف دیدگاه میتوان ماهیت این موجودات را با رویکردی دیگر از منظر انتساب مشتقات خلق و امر به آنها در آیات قرآن مورد بررسی قرار داد و با تکیه بر کاربردهای قرآنی به نتایج نوینی دست یافت. برداشت اولیه و متبادر از آیات قرآن، از هر دو وجهه خلقی و امری برای ملائکه حکایت میکند. خداوند در آیات متعدد از مخلوقبودن ملائکه و تعلق آنها به عالم خلق سخن میگوید. در عین حال آنها صورتی ملکوتی و از جنس امر الاهی نیز دارند. آیات قرآن بر تعلق ملائکه به عالم امر سخن میگویند. با عنایت به این دو، در این نوشتار، به بررسی آرای علامه طباطبایی در باب ماهیتشناسی ملائکه با روش تحلیل محتوا پرداخته شد. از نظر ایشان، ملائکه موجوداتی فرامادی هستند و به عالم خلق تعلق ندارند.
According to Qur’anic ontology, the world is not limited to perceptible beings. Holly
Quran, in addition to material beings, refers to beings that we do not have ability to
understand them by senses. Some of these creatures are angels. In the Qur’an, there is no
explicit mention of the nature of angels. The angels certainly have a different nature with
humans and other creatures. But there are different views about their nature. Regardless
of this differences, one can consider the nature of these beings from the point of view of
attribution to the derivatives of the “creation”(khalq) and “command” (Amr) in the verses of
the Qur’an. Then we can achieve to new results according to Quranic applications.
The initial conception of the verses of the Qur’an, refer that the angles has two aspects:
Khalq aspect and Amr aspect. In several verses, God speaks of the angels as created beings
and of their belonging to the created world. At the same time, according to other verses,
angles has another aspect that is heavenly aspect such as the Divine Amr. They belong to
Amr World (Alam-e- Amr). In this article the Allameh Tabatabai’s views about the nature
of angels were examined by content analysis method.
According to Tabatabai’s views, the angels are supernatural and do not belong to the
world of Khalq.
Machine summary:
در این نوشتار ابتدا پیشینه چیستی ملائکه از نظر مفسران و سپس مفاهیم خلق و امر بهعنوان مبنای تشخیص و تمایز پدیده مادی از پدیده مجرد مورد بحث قرار گرفته و در نهایت با تکیه بر این مفاهیم، آراء تفسیری علامه طباطبایی با استناد به آیات قرآن تحلیل و تبیین میشود.
رسالت ملائکه و واسطه بین عالم خلق و امر بهطوری كه از آیات قرآن كریم استفاده میشود فرشتگان در ابداع موجودات از ناحیه خدای تعالی و برگشتن آنها بهسوی او، بین خدا و خلق واسطه هستند؛ به این معنا كه اسبابی برای حدوث حوادث و مافوق اسباب مادی و جاری در عالم ماده هستند؛ البته كاربردشان تا وقتی است كه مرگ نرسیده و موجود به نشئه دیگر منتقل نشده است، چون بعد از مرگ و انتقال، دیگر اسباب مادی سببیتی ندارند.
علامه پس از اثبات تعلق فرشتگان به عالم امر و نه عالم خلق، میفرماید: «و نیز از این بیان روشن میشود اینكه در روایات، سخن از صورت و شكل و هیئتهای جسمانی ملائكه رفته، از باب تمثل است و خواستهاند بفرمایند: فلان فرشته طوری است كه اگر اوصافش با طرحی نشان داده شود، به این شكل درمیآید و به همین جهت انبیا و امامان، فرشتگان را به آن صورت كه برای آنها مجسم شدند، توصیف كردهاند و گرنه ملائكه بهصورت و شكل درنمیآیند».
در آیات متفاوتی نیز از نزول و رفت و آمد فرشتگان سخن میگوید و اینکه تعداد بیحسابی از آنها در هوا و زمین و مکانهای مقدسی سکونت دارند و مواردی از این قبیل که از صفات و ویژگیهای عالم خلق است.