Abstract:
در میان آثار ادبیات عرفانی، تذکرةالاولیا، بهعنوان یکی از آثار ارزشمند عطار نیشابوری بهجهت پرداختن به حالات ،اندیشهها و سخنان عارفان و مشایخ تصوف، طیف وسیعی از روابط و مناسبات اجتماعی را در خود جمع دارد. تأکید عطار براین امر سبب میشود که کارگزاران اجتماعی اثرش به شیوه های مختلف بازنماییشوند. این بازنماییها هدفمند و در جهت القای ایدئولوژی عرفانی عطار بر مخاطب است. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل گفتمان ذکر فضیل بن عیاض بر مبنای الگوی ون لیوون و بررسی شیوههای بازنمایی کارگزاران اجتماعی در آن است. ازآنجاکه عطار در این حکایت با کمرنگسازی نظام گفتمانی سارق و حاکم و همچنین برجستهسازی نظام گفتمانی عارف در پی معرفت استعلایی و نمایش مقام معنوی فضیل است؛ لذا تحلیل گفتمان فضیل بهعنوان گفتمانی برخاسته از قشر اجتماعی عرفای آن دوران، پرده از نتایج جدیدی برمیدارد. در پژوهش حاضر برآن شدیم که به بیان مناسبات فعالسازیها ومنفعلسازیهای کارگزاران اجتماعی بپردازیم تا دریابیم که عطار چگونه در یک خلاقیت سبکی، مخاطب را با نام افراد، گروهها، مکانها و زمانهایی که کارگزاران اجتماعی در آن نقش فعال دارند آشنامیسازد و از چه تمهیداتی جهت تعیین نقش و فعالسازی کارگزاران اجتماعی پیرامون کنش فضیل بن عیاض و منفعلسازی مربوط به عملکرد مریدان او بهویژه هارونالرشید، بهرهجستهاست. این مهم با رویکردی تحلیل ادبی و عرفانی بهانجامخواهدرسید.
Among the works of mystical literature, Tazkerat al-Owliya, as one of the valuable works of Attar Neyshabouri to deal with the situations, thoughts and speeches of mystics and Sufi elders allocates a wide range of social relations. Attar's emphasis on this issue causes social agents to display their work in different ways. These representations are purposeful and in order to instill Attar's mystical ideology on the audience. The main purpose of this study is to analyze the discourse of Fazil bin Ayyaz based on Van Leeuwen's model and to examine the representation of social agents in it. Since Attar in this story seeks to transcend knowledge and show the spiritual status of Fazil by fading the discourse system of the thief and the ruler and also highlighting the discourse system of the mystic; Therefore, the analysis of Fazil's discourse as a discourse arising from the social strata of mystics at that time reveals new results. Therefore, in the present study, we decided to express the relationship between activations and passivations of social agents, to find out how Attar, in a stylistic creativity, familiarize the audience with the names of individuals, groups, places and times that social agents have an active role in it and what measures have been taken to determine the role and activation of social agents regarding the action of Fazil ibn Ayyaz and to make passive about the action of his followers, especially Harun al-Rasheed. This issue will be conducted with a literary and mystical analysis approach.
Machine summary:
بررسی مؤلفههای گفتمانمدار کارگزاران اجتماعی در تذکرةالاولیا عطار براساس نقش عرفانی فضیلبنعیاض و باتکیهبرالگوی ون لیوون فرشته ناصری 1 چکیده در میان آثار ادبیات عرفانی، تذکرةالاولیا، بهعنوان یکی از آثار ارزشمند عطار نیشابوری بهجهت پرداختن به حالات ،اندیشهها و سخنان عارفان و مشایخ تصوف، طیف وسیعی از روابط و مناسبات اجتماعی را در خود جمع دارد.
هدف اصلی این پژوهش، تحلیل گفتمان ذکر فضیل بن عیاض بر مبنای الگوی ون لیوون و بررسی شیوههای بازنمایی کارگزاران اجتماعی در آن است.
وجود این ویژگی از یکسو و فقدان تحقیقی بنیادین دربارۀ این موضوع از سوی دیگر، نگارندگان را بر آن داشت که به بررسی و تبیین شیوههای بازنمایی کارگزاران اجتماعی در ذکر فُضیل بن عَیاض در تذکرةالاولیاء بپردازند.
هدف و روش تحقیق هدف در این پژوهش تشخیص کارگزاران اجتماعی و تبیین و بررسی شیوههای بازنمایی کارگزاران اجتماعی در ذکر فُضیل بن عَیاض بهعنوان یک عارف نامی و برجسته از تذکرةالاولیاء است؛ بنابراین، جستار حاضر با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی بهدنبال تحقق این هدف است.
» (Van Leeuwen, 2008: 37) مشخّصسازی شیوههای متعددی دارد که برخی از آنها که در حکایت فُضیل نمود بیشتری داشتهاست، عبارت است از: نامدهی 1 : شیوهای است که «از طریق آن کارگزار اجتماعی با توجه به هویّت منحصربهفردش بازنمایی میشود.
این بازنماییها همه هدفمند و در جهت تأثیرگذاری بر مخاطب در راستای القای ایدئولوژی نویسنده است؛ برایناساس، بازنمایی کارگزاران اجتماعی در ذکر فُضیل بن عَیاض متشکّل از دو شاخۀ اصلی حذف و اظهار است.