Abstract:
منصب پیشکاری یا پیشکار با ریشه ای دیرینه در نظام دیوان سالاری ایران در دوره ی قاجار احیاء و جایگاه مهم و تاثیرگذاری در ساختار اداری ایران عصرقاجار دست کم در دوره هایی خاص یافت. می دانیم که قاجارها دستگاه دیوان سالاری گسترده ای را شکل دادند و در کنار احیای مناصب و مشاغل اداری کهن گاه به ضرورت مناصب جدیدی نیز ایجاد کردند. به تبع ساختار دستگاه دیوانی مرکزی در تهران در ایالت ها و ولایات مختلف نیز دستگاه اداری و دیوانی بزرگ و کوچکی شکل گرفت. مهمترین و گسترده ترین تشکیلات اداری و دیوانی در میان ایالات و ولایات عصر قاجار بعد از تهران، در دارالسلطنه ی تبریز به ظهور رسید. یکی از مناصب درجه اول که گاه با وظایف و اختیارات ولیعهد و مناصب دیگری در دستگاه دیوانی تبریزِ عصر قاجار تلاقی می کرد منصب پیشکاری بود و دارندگان این مقام و منصب از چهره ها و شخصیت های سیاسی و نظامی درجه اول قاجاری نیز به شمار می رفتند. این مقاله ضمن تبارشناسی و ردیابی تاریخی منصب پیشکار به موقعیت، جایگاه و دگرگونی این منصب مهم و قلمرو وظایف اداری آن با تاکید بر منابع دست اول و تحقیقات معتبر با روش توصیفی-تبیینی، در ساختار دیوانی آذربایجان دوره ی قاجار پرداخته است.
The pishkari or pishkar post found its roots in the early Iranian bureaucracy. It was revived in the Qajar era and acquired, at least in certain periods, an important and efficient position in the Iranian administrative structure. We know that the Qajar organized a vast bureaucracy as well as reviving inveterate administrative posts and jobs. And as necessary, they also created new jobs. Due to the structure of the central bureaucracy system in Tehran, it was formed large and small administrative offices in different states and provinces.After Tehran, the most important and most extensive administrative and bureaucratic organizations among the states and provinces of the Qajar era, emerged in Darolsaltaneh of Tabriz. The pishkari was one of the premier positions of the Qajar bureaucracy in Tabriz that sometimes confronted the Crown Prince’s authority and other posts. The officiates of this post have been regarded as Qajar’s political and military authority figures. This article, in addition to the genealogical and historical tracing studies of the pishkari post at the bureaucratic system of Azerbaijan during the Qajar period; with the help of reliable sources, based on the descriptive-explanatory theory, has a look at the state and alterations of this important post and the administrative duties of it.
Machine summary:
يکي از مناصب درجۀ اول که گاه وظايف و اختيارات او با حوزة مســئوليت هاي وليعهد و مناصب ديگر در دستگاه ديواني تبريز عصر قاجار تلاقي ميکرد، منصب پيشکاري بود.
قاجاريه ، نظام ديواني، آذربايجان ، پيشکار، دارالسلطنۀ تبريز Pishkar in the administrative structure of Qajar in Azerbaijan Abbas Ghadimi Gheidari3/Mohaddeseh Hashemilar4 Abstract The pishkari or pishkar post found its roots in the early Iranian bureaucracy.
به گفتۀ اعتمادالسلطنه ، ميرزا عيسي وزير عباس ميرزا و پيشکار تبريز بود که با انتصاب به قائم مقامي صدارت عظمي، فرزندش ميرزا حسن به وزارت و پيشکاري وليعهد رسيد.
امير نظام زنگنه و ارتقاي منصب پيشکاري با آغاز ســلطنت محمد شــاه ، فريدون ميرزا و وزيرش ميرزا اســحق که پس از عزيمت عباس ميرزا به خراســان ، به حکومت و وزارت آذربايجان منصوب شده بودند،٧ همچنان در اين سمت ها باقي ماندند.
١ با کشته شدن ميرزا ابوالقاســم قائم مقام ، محمدخان امير نظام به پيشکاري برادر شاه ، قهرمان ميرزا، منصوب شد و به تبريز بازگشت ٢ و عهده دار امور اداري و نظامي گرديد.
٣. همان ، ص ٣١٣-٣٢٢؛ ميرزا عليخان امين الدوله ، خاطرات سياسي، به کوشش حافظ فرمانفرمائيان (تهران : کتاب هاي ايران ، ١٣٤٤)، ص ٧٥.
بعــد از علاءالدوله ، مظفرالدين ميرزا وليعهد وظايف پيشــکاري در ادارة امور اداري و نظامي را بر عهده گرفت ،١ تا اينکه در سال ١٣٠٢ حسنعلي خان امير نظام گروسي، از رجال خوشنام عصر، براي مدتي نسبتاً طولانــي اين منصب را عهده دار گرديد.