Abstract:
تفسیر جامع البیان عن تاویل آی القرآن، اثر ابوجعفر محمدبنجریر طبری (224-310ق)، نخستین و معروفترین تفسیر روایی اهلسنّت بهشمار میرود. با توجه به جایگاه و اهمیت این تفسیر، پژوهش فناورانه آن ضرورت میداشت. از آنجا که پژوهش به شیوه فرهنگ موضوعی، تخصصی، زمانبر و پرهزینه است، هیئت علمی گروه قرآن برآن شد که پژوهش جامع البیان را به روش دانشنامهای در دستور کار قرار دهد. در واقع، دانشنامه تفسیر طبری به لحاظ ساختار نرمافزاری و اهمیت محتوایی، برنامهای است که بهمنزله «واحد کالف» (یکی به ارزش هزار) است. این برنامه، در میان مراکز علمی و دانشگاهی اهلسنّت میتواند بازتاب گستردهای داشته باشد. ازینرو، تلاش شد رابطکاربری برنامه: سه زبانه (فارسی، عربی و انگلیسی) باشد. امید است که مقبول طبع اساتید تفسیر و علوم قرآن و طلاب و دانشجویان این رشته قرار گیرد.
Machine summary:
طبرى از محضر اساتيد برجستهاى در قرائت استفاضه كرد؛ از آن جمله: احمدبنيوسف تغلبى مقرئ در بغداد، و عباسبنوليد بيروتى مقرئ در بيروت، و يونسبنعبدالأعلى در مصر كه قرائت حمزه و ورش را از محضر او اخذ كرد و خود بهتنهایی قرائتى را اختيار نمود كه در قرائات مشهور به چشم نمىخورد؛ چنانكه در فقه و تفسير، آرایى منحصربهخود داشته و در آنها متفرّد بوده است و كتاب الفصل بين القراءات، يا القراءات والتنزيل را نگاشت و در آن، اختلاف قرّاء در حروف قرآن را ياد كرده و اسماء قرّاء را در حروف قرآن از هم جدا ساخته و قرّاء مكه و مدينه و بصره و شام را مستقلاً در آن آورده و هر قرائتى را جداگانه گزارش نموده و وجه و تأويل هر قرائت را متذكر شده است و آنگاه از لابهلاى آنها، قرائتى ويژه را براى خود انتخاب و اختيار نموده است.
اين قرائت منتخب و مختار طبرى، همان قرائتى است كه به عنوان مكتب و روش و مذهب ويژه او به شمار میرود و بايد يادآور شد كه طبرى قبل از اقدام به چنين انتخاب و اختيارى، همه قرائات را نزد اساتيد فن فراگرفته بود؛ يعنى اساتيد قرائت را در بغداد و كوفه و شام و مصر درك كرده بود.
آيا كتاب الفضائل با توجه به مطالب يادشده همان كتاب احاديث غدير خم است يا طبرى دو كتاب به نام الفضائل نگاشته و يا يكى از آنها از او نيست و يا هر دو از اوست، اما گرفتار دوگانگى در رأى و يا تأويل حديث غدير شده است؟ اين مطلب، جاى بسى تأمل دارد و بايد محققان با مطالعه آثار و افكار و آراء طبرى، پرده از روى اسرار آن بردارند.