Abstract:
اشعار شاعران پارسیزبان بهویژه شعر شاعران حوزهی خراسان، با توجّه به اینکه در کتابهای لغوی، بلاغی، تذکرهها، و نیزنسخههای خطّی از جمله: جُنگها، سفینهها و ... با تعدد ضبط و صورتهای متفاوت همراهند، باید با احتیاط خاصّی، بررسی شوند. از جملهی این شاعران، رودکی سمرقندی است که مصححان و گردآورندگان اشعار وی، با استفاده از منابع متعدد، به تعداد اندکی از اشعار و ابیات پراکندهی این شاعر، دستیافتهاند. باوجود این، در برخی از چاپهای دیوان رودکی بهویژه چاپ دوّم محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی از نفیسی، برخی ابیات بنابه نظر مصحح یا دلایل دیگر، با صورتهای دوگانه یا چندگانه ضبط شده، که اغلب نتیجهی تصحیف و تحریف کاتبان و مؤلفان منابع مستند اشعار رودکی هستند.این صورتهای چندگانهی ابیات، علاوه بر آنکه نیازمند تصحیح انتقادی مجدد هستند، از آنجا که به عنوان ابیاتی مستقل وارد دیوان رودکی شدهاند، میباید دوباره واکاوی و تبیین شوند. نگارندگان این پژوهش، سعی دارند پس از بررسی مجدد منابع مستند اشعار رودکی، با استفاده از منابع چاپی و خطّی متعدد، ریشهی تعدد در صورتهای مختلف این ابیات را نشان دهند؛ سپس ایرادِ ورودِ برخی از این ابیات را به عنوان یک بیت مستقل از رودکی در چاپهای مختلف دیوان وی بهویژه تصحیح نفیسی، برطرف سازند.
The Persian poems of khorasani-style poets in different literary sources,including manuscripts,are required to be addressed with cantion due to the varients associated with some of them.one of such poets is Rudki Samarqandi whose poetry products are collected by a number of editors. Yet, in some collections of his poems(in particular, the 2nd edition by Saeed Nafisi) some samples have been included in variant forms_ a practice resulting from in accurate citation of negligence on the part of the editors. Now, because such poems are included in collections as independtly reliable, they need to be re-examined in a scholarly way.the present researchers have done their best(upon careful study of valid copies ) to find the main cause/causes of creation of such variations; this has been followed by suggesting a number of ways to avoid any future inclusion in the next publications.
Machine summary:
در دیـوان ، اغلـب تشابه یک مصراع در دو سرودۀ شاعر احتمالاً باعث ورود هر دو صورت به عنـوان دو بیـت مستقل از رودکی شده است ؛ به عنوان مثال ، میرزایف ، براگینسکی و نفیسـی، دو بیـت را کـه در ادامه آورده میشود، در بخـش مثنـوی بحـر خفیـف ، از رودکـی نقـل کـرده انـد کـه در مصراع نخست با یکدیگر یکسان هستند: خویشتن پاک دار و بیپرخاش هیچ کس را مباش عاشق غاش (نفیسی،٥٤٦:١٣٤١) نفیسی این بیت را در کتاب محیط زندگی، احوال و اشعار رودکی، با استناد بـه بسـیاری از منابع معتبر از جمله لغت فرس ، صحاح الفرس و سـایر فرهنـگ هـای لغـت ، جـزو اشـعار رودکی آورده است ٤؛ در حالی که بیتی دیگر نیـز در ایـن کتـاب بـه عنـوان بیتـی مسـتقل از رودکی ضبط شده که در مقایسه با بیت فوق ، در هر دو، مصـراع هـای نخسـت بـا اخـتلاف جزئی، همانند هم است : خویشتن پاک دار بیپرخـاش رو به آغاش اندرون مخراش (همانجا) وی این بیت را نیز با استناد به دو نسخه از مجمـع الفـرس ، در ادامـۀ بیـت پیشـین جـزء سروده های رودکی آورده است ؛ حال آن که در مجمع الفرس تصحیح دبیرسیاقی، همـین بیـت با اختلاف «آغاِلش » به جای «آغاش » به معنی «مردم را به خصومت انداختن » به نام «دقیقـی» آمــده اســت و در آن هــیچ اشــاره ای بــه نــام «رودکــی» در حاشــیه نیــز نشــده اســت (سروری کاشانی، ١٣٣٨: ذیل آغالش ).