Abstract:
اخلاق عرفانی به عنوان یکی از رویکردهای دقیق و عمیق اخلاقی است که با مبانی انسان
شناختی غنی و جامع خود. ء بستری لازم و کافی را برای طرح گزارههای اخلاقی و به دست
آوردن بالاترین آموزههای اخلاقی فراهم آورده است. دیوید هیوم از فیلسوفان اسکاتلندی و از
پیشروان مکتب تجربه گرایی است که اخلاق در نظریّهاش جایگاهی بسیار برجسته دارد و حتّی به
تعبیری مهمترین موضوع مورد توجّه اوست. این مقاله بر آن است تا با نگرشی تحلیلی- توصیفی
به بررسی ارتباط مبانی انسانشناختی عرفان با گزارههای اخلاقی با تکیه بر زیباییشناسی هیوم
بپردازد. نظر به این که اخحلاق و زیبایی هر دو مبتنی بر احساس و ذوق هستندء از یک جساند. به
نظر هیوم هر چیزی که به واسطة زیبایی» ایجاد لذت کند. فضیلت محسوب میشود. بنابر این
مبنای تشخیص فضایل و راذیل اخلاقی» لذّت و رنج است. نگارنده به ارتباط اخلاق و زیبایی
دست یافته و به این نتیجه رسیده که زیبایی از شاخصهای مهم تبیین اخلاق در نظام فلسفی هیوم
است
Machine summary:
در این زمینه میتوان به تعریف جامعی از اخلاق و اثرات آن در شرح منازلالسائرین اشاره نمود: «اخلاق میراث معاملات است؛ بهدرستی که اخلاق، ملکاتی است در نفس که بهواسطه افعال محموده از نفس بدون تأمل صادر میشود، زمانی که معاملات قلبیّه با نیّت صادق در نفس تکرار میگردد، از دوام و تکرار آن هیئاتی راسخ در نفس ظاهر میشود، زیرا نفس به نور قلب و صفائی که به برکت معاملات به دست آورده است منور شده است؛ لذا صدور فضائل و خیرات و سلوک طریقت بر او آسان میگردد.
1- زیبا شناسی هیوم تا چه میزان با مبانی انسانشناختی عرفان هماهنگ است؟ 2- آیا بین مبانی انسان شناختی عرفانی سعادت انسان و گزارههای اخلاقی ارتباط وجود دارد؟ پیشینة پژوهش كارهاي ارزندهاي كه در ارتباط با موضوع مورد بحث انجام شده ميتوان به مقالة ذوالفقارهمّتي با عنوان «ارتباط اخلاق و زيبايي شناسي در فلسفة هيوم»، (1398) اشاره كرد.
به نظر وي عقل «علم صحيح و غلط را به ما ميدهد، امّا ذوق احساس زيبايي و زشتي و شايست و ناشايست را» (Hume, 1888, III: 577) برابری قلب از دیدگاه اهل معرفت و احساس از منظر هیوم در نظریّة زیبایی شناسی او اهل معرفت گوهر اصلی وجود انسان را قلب میدانند و آن را در دو مورد استفاده میکنند؛ در معنایی عامّ و کلّی، قلبی که آدمیت آدم به آن است و حقیقت انسان را شکل میدهد، و در معنایی خاصّ و جزئی، یکی از مراتب وجودی انسان است که دارای هفت مرتبه است و آن را لطایف سبعه مینامند.
در واقع هیوم نیز همانند علمای اهل معرفت عقل را در شناخت لذّت که همان سعادت بشری از دیدگاه اهل معرفت است، ناتوان میداند و ملاک این تشخیص را احساس میداند که در دیدگاه اهل معرفت از آن با عنوان قلب یاد شده است.