Abstract:
در اواسط مجلس پنجم، در زمانی که رضاخان سِمت نخستوزیری را داشت برای سرکوبی شورش شیخ خزعل راهی جنوب کشور(استان خوزستان) شد. سردار سپه پس از ختم غائله شیخ خزعل به عتبات رفت و در نجف با آیتالله سید ابوالحسن اصفهانی، آیتالله نائینی و چند تن دیگر از علمای نجف دیدار نمود. یکی از منابعی که درباره این دیدار گزارش میدهد، کتاب معارف الرجال تألیف شیخ محمد حرزالدین است. مؤلف در روایت خود به ذکر این مطلب پرداخته که مراجع نجف در مقابل موافقت با سلطنت رضاخان، اجرای دو خواسته را از وی مطالبه کردند؛ نخست حضور پنج تن از مجتهدان طراز اول بهمنظور نظارت بر مصوبات مجلس (اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی) و دوم تداوم رسمیت یافتن مذهب شیعه جعفری رضاخان نیز وعده عملی نمودن آنها را داده است. اما ابهامهای اساسی در مورد این روایت وجود دارد که پذیرش این گزارش را با تردید مواجه میسازد. بنابراین مقاله حاضر با عنوان «بازخوانی و نقد روایت کتاب معارف الرجال درباره دیدار رضاخان با مراجع در نجف» با رویکردی انتقادی میکوشد به این پرسشها پاسخ دهد که آیا در دیدار مذکور مراجع چنین درخواستهایی از رضاخان داشتهاند؟ آیا چنین وعدههایی از طرف رضاخان به مراجع داده شده است؟ و محور اصلی مذاکرات رضاخان با علما و مراجع در این دیدار چه بود؟
In the middle of the fifth term of the parliament, when Reza Khan was the Prime Minister, he went to the south of the country to suppress the rebellion led by Sheikh Khaz’al. After visiting the Holy Shrines in Najaf, he met Ayatollah Sayyed Abulhasan Esfehani, Ayatollah Naeini, and several other religious leaders of Najaf. One of the sources that report this meeting is the book Ma’arif al-Rijal written by Shiekh Mohammad Herz al-Din. In his narrative, the author mentions that the religious sources of imitation asked Reza Khan two things in return for consenting to his monarchy; first, the presence of five first-class mujtahids in order to monitor the resolutions of the parliament، and second, maintaining the Ja’fari Shiite sect as the official religion of the country. Reza Khan promised to fulfill those demands. However, there are major doubts concerning this narrative, which makes it difficult to believe the report. Thus, the present article, using a critical approach, seeks to answer the following questions: In the mentioned meeting, did the religious sources of imitation make such requests from Reza Khan? Did Reza Khan make such promises to the religious sources of imitation? And, in this meeting, what was the main topic of Reza Khan’s negotiation with the scholars and religious sources of imitation?
Machine summary:
جايي که نويسنده به معارف الرجال ارجاع ميدهد به همين موضوع يعني درخواست مراجع مبني بر اجراي اصل دوم متمم قانون اساسي اشاره ميکند (حائري، ١٣٩٢: ١٩٣) و باآنکه در ابتداي مطلب مينويسد: «حرزالدين که از نويسندگان زندگينامه نائيني هست ،٣ از سخن فردي که خود شاهد ديدار سردار سپه از علماء بوده چنين ميآورد که موضوع گفتگوي سردار سپه و علماء نجف آن بود که سردار سپه به زودي پادشاه ايران خواهد شد.
بنابر اين هر چند در پژوهش هاي جديد به کرات به اين روايت استناد شده و اين موضوع به صورت يک واقعيت تاريخي پذيرفته شد است اما بررسي منابع اصلي، سفرنامه خوزستان ، روزنامه ها و مکتوبات آيت الله سيد ابوالحسن اصفهاني و نائيني و همچنين بررسي چگونگي انتشار کتاب معارف الرجال نشان ميدهد که در اعتبار اين روايت ترديدهاي اساسي وجود دارد.
بررسي نامه هاي مذکور نشان ميدهد مراجع با آنکه تلاش هاي خود در سال ١٣٠١ هنگام حضور در قم و معرفي اسامي به مجلس را يادآوري نموده اند، هيچ اشاره اي به وعده رضاخان مبني بر عملي نمودن اصل دوم متمم قانون اساسي در جريان ديدار عتبات نداشته اند.
چهارم ، در منابع اصلي، روزنامه ها و منابع تاريخ نگاري رسمي دورٔە پهلوي نيز اشاره اي به موافقت مراجع با سلطنت رضاخان و وعده رضاخان مبني بر اجراي اصل دوم متمم قانون اساسي برده نشده است ، پنجم ؛ پرسش هاي اساسي که درباره چگونگي نقل خاطره مربوط به ديدار رضاخان با مراجع مطرح است و زمان انتشار کتاب معارف الرجال صحت اين روايت را با ترديدهاي اساسي مواجه ميسازد.