Abstract:
روانشناسی اخلاق، شاخهای از روانشناسی است که به مسائل روانی مرتبط با اخلاق میپردازد. شخصیت اخلاقی در سالهای اخیر یکی از موضوعات کلیدی در حوزۀ روانشناسی اخلاق بوده است. مسئله این است که آیا بحث و بررسی در مورد اخلاق تنها در سطح رفتار است یا در سطح شخصیت هم میتوان از آن سخن گفت؟ ازاینرو، به دلیل اهمیت این سازه در سطوح مختلف فردی و اجتماعی و عدم دسترسی به مفاهیم متناظر به این سازه در منابع اسلامی، ضرورت بررسی آن از نگاه روانشناسی و منابع اسلامی روشن شد. به این منظور، هدف این پژوهش بررسی مروری نظریات و مدلهای شخصیت اخلاقی در منابع روانشناختی، و بررسی مفاهیم متناظر به آن در منابع اسلامی است. روش پژوهش در بخش مرور نظریات و مدلهای این سازه در منابع روانشناختی از نوع توصیفی ـ تحلیلی و در بخش بررسی مفاهیم متناظر آن در منابع اسلامی، توصیفی از نوع پیمایشی دلفی است. نتیجه اینکه سازۀ شخصیت اخلاقی در روانشناسی تبیین و با استفاده از ضریب نسبت روایی محتوا (CVI)، نظرات کارشناسان پیرامون مفاهیم متناظر، تحلیل گردید. روایی بهدستآمده از مفاهیم متقین، محسنین، صالحین، صابرین، صدیقین، عقلا، کرماء و عدول «1»، و ابرار و شرفا «83/0» بهدستآمد و مورد تایید قرار گرفت، و روایی مفهوم مکارم الاخلاق «33/0» بهدستآمد و رد شد.
Moral psychology is a branch of psychology that deals with psychological issues related to morality. In recent years, moral personality has been one of the key topics in the field of moral psychology. The question is whether the discussion of morality is only at the level of behavior or it can be talked about at the level of personality? Therefore, due to the importance of this concept at various individual and social levels and the lack of access to corresponding concepts in Islamic sources, the need to study it from the perspective of psychology and Islamic sources became clear. The purpose of this study is to review the theories and models of moral personality in psychological sources and to study the corresponding concepts in Islamic sources. The research method used for reviewing the theories and models of this construct in psychological sources is descriptive-analytical. In reviewing its corresponding concepts in Islamic sources, the descriptive method of Delphi survey type has been used. The construct of moral personality in psychology was explained, and using the content validity ratio (CVI), the opinions of experts on the corresponding concepts were analyzed. The validity obtained for the concepts of the pious, the virtuous, the righteous, the patient, the virtuous, the wise, the generous and the just was "1", and validity obtained for the concepts of the benevolent and honorable was "0.83" (they were confirmed). The validity for the concept of moral virtues was "0.33" and was thus rejected.
Machine summary:
مقدمه شخصیت اخلاقی (Moral personality)، در سالهای اخیر موضوعی کلیدی در روانشناسی اخلاق بوده و سه حوزه پژوهشی منش اخلاقی (Moral character)، هویت اخلاقی (Moral identity)، و مسئولیت (Responsibility) را دربر گرفته است (هنریچس و همکاران، 2013، ص69).
یکی از مسائل مهم در حوزۀ روانشناسی اخلاق (Moral psychology) این است که آیا بحث و بررسی در مورد اخلاق تنها در سطح رفتار است، یا در سطح شخصیت هم میتوان از آن سخن گفت؟ بسیاری افراد وقتی درباره اخلاق، زندگی اخلاقی، ارزشها و مانند آن صحبت میکنند، مقصودشان برخی ملکات جامعهپسند (Pro-social) همانند صداقت، انصاف، حساسیت به نیازهای دیگران، عاطفی بودن و امثال آنهاست؛ اما در روانشناسی اخلاق، صحبت از اینکه تمایلات اخلاقی در درون انسانها در سطح صفات جایگیر مي شوند، بحثهاي زيادي را به خود اختصاص داده است.
براي نمونه میتوان به پژوهش (مظفری، 1398) که به بررسی ارزشهای اصلی زمینهساز در رشد شخصیت اخلاقی از منظر قرآن کریم پرداخته است؛ و پژوهش (شجاعی، ۱۳۸۸) که به بررسی ریشههای روانشناسی صفات در اخلاق پرداختهشده است؛ و همچنین (ارشادحسینی و همکاران، ۱۳۹۴) که با هدف شناسایی مؤلفههای هوش اخلاقی و ساخت آزمون اولیه آن براساس منابع اسلامی انجام گرفت؛ و نیز (موسوی اصل و همکاران، ۱۳۹۵) که در آن صرفاً اشاره کوتاهی به ارتباط شخصیت اخلاقی با اخلاق فضیلتگرا شده است؛ اشاره کرد.
نتيجهگيری هدف این پژوهش تبیین سازۀ شخصیت اخلاقی در روانشناسی و بررسی مفاهیم متناظر آن در منابع اسلامی بود.