Abstract:
هدف اساسی در دانش تصویرشناسی بازنمایی تصاویر اقوام و ملل در آثار ادبی ملتی دیگراست و سفرنامهها ازجمله متون مهمی هستند که سفرنامهنویس از رهگذر سفر به کشورهای دیگر دیدگاه خود را به تصویر میکشد. این تصاویر از یکسو ویژگیهای مردم آن کشورها را بازتاب میدهد و از سوی دیگر ویژگیهای فردی و قومی سفرنامهنویس را آشکار میسازد. این هدف همانی است که در این جستار در پی آن بودهایم تا با شناسایی و تحلیل سفرنامة ابن بطوطه، در جایگاه یکی از آثار مهم ادبیات سفرنامهای در ادبیات عرب انواع تصاویر شهرهای شرقی و غربی ایران قرن هشتم را شناسایی و دلایل نگرش ابن بطوطه را تحلیل و تفسیر کنیم و تا حدّی به شناخت ابن بطوطه دستیابیم. در این راستا با روشی توصیفی ـ مقایسهای تصویر ایرانیان را در دو حوزة شهرهای شرقی و غربی در سه نوع تصویر مثبت، منفی و خنثی و بر اساس شاخصههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی و سیاسی تقسیمبندی کردیم. ضرورت انجام این پژوهش از این جهت است که برای نخستین بار شهرهای شرقی و غربی ایران قرن هشتم با هم مقایسه میشود و نگاه یک جهانگرد مراکشی به ایرانیان تجزیه و تحلیل میشود. نتایج این تحقیق نشانگر این است که از مجموع 48 تصویر استخراجشده نظر ابن بطوطه مراکشی در حدود 80 درصد تصاویر ایرانیان مثبت و20 درصد آن منفی است. دلایل این نگرش مثبت ریشه در شباهتهای اجتماعی و فرهنگی میان ایران و طنجه دارد و نیز به سامان بودن اوضاع ایران نسبت به دیگر کشورها و سرزمینها. همچنین در مجموع تصاویر شاهد وضعیت مناسبتر اقتصادی شهرهای غربی ایران نسبت به شهرهای شرقی هستیم که به علت تخریب گسترده زیرساختهای اقتصادی شهرهای شرقی ایران پس از حمله مغولان از جمله بازارها و کاروانسراها بوده است.
The main goal of imagology is to represent the images of ethnic groups and nations in the literary works of another nation, and travelogues are among the important texts in which the travel writer pictures his views through his travels to other countries. These images, on the one hand, reflect the characteristics of the people of those countries and, on the other hand, reveal the individual and ethnic characteristics of the travel writer. This study sought to identify the images of different types of eastern and western cities of eighth century Iran by identifying and analyzing Ibn Battuta's travelogue, as one of the important works of travel literature in Arabic literature, and to analyze and interpret the reasons for this attitude of Ibn Battuta and to know him to some extent. In this regard, with a descriptive-comparative method, we divided the image of Iranians in the two areas of eastern and western cities into three types of positive, negative and neutral images and based on economic, social, cultural, religious and political characteristics. The this research is important because for the first time the eastern and western cities of eighth century Iran are compared and the view of a Moroccan tourist on Iranians is analyzed. The results show that out of a total of 51 images extracted, the opinion of Ibn Battuta about 80% of the images of Iranians is positive and 20% is negative. The reasons for this positive attitude are rooted in the social and cultural similarities between Iran and Tangier, as well as the well-being of the situation in Iran compared to other countries and territories. Also, in general, we see the better economic situation of the western cities of Iran compared to the eastern cities, which was due to the widespread destruction of the economic infrastructure of the eastern cities of Iran, including markets and caravanserais, caused by the Mongol invasion.
Machine summary:
مسألۀ اصلی این پژوهش این است که در یکی از آثار مهم ادبیات عرب در قرن هشتم ، نویسنده ای مراکشی چه نگرشی به ایرانیان داشته و از این رهگذر تفاوت های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی و سیاسی میان شهرها و اقوام شرقی و غربی ایران را چگونه تبیین کرده است و تحلیل خود را دربارة دلایل و انگیزه های نگرش ارزش گذارانه و تصویرپردازی ابن بطوطه ارائه داده ایم .
روش پژوهش در این تحقیق توصیفی ـ مقایسه ای است که بر اساس رویکرد عمومی تصویرشناسی نخست به استخراج ، طبقه بندی و توصیف ابعاد مختلف تصویر ایرانیان در سفرنامه ابن بطوطه پرداخته شد و پس از آن به تحلیل ارزش گذارانۀ هر یک از این ویژگیها در سه صورت مثبت ، منفی و خنثی پرداخته ایم و سرانجام ضمن مقایسۀ تصاویر شهرهای شرقی و غربی ایران و بیان تفاوت های آن ، دلایل این تفاوت ها را بیان کرده ایم .
در این مقاله نویسندگان ، سفرنامۀ ابن بطوطه را از منظر نظریۀ فرانسوی ادبیات تطبیقی تحلیل و بررسی کرده اند و به اطلاعاتی دربارة زنان ، عزاداری، غذا، پوشش و چهرة ظاهری برخی از اقوام مانند ایرانیان ، هندوان ، چینیها و عرب ها اشاره شده است .
در هیچ کدام از پژوهش های نام برده شده از منظر تصویرشناسی به شهرها و اقوام ایرانی نگریسته نشده است و در این مقاله برای نخستین بار تحلیلی کامل از تصویر ایرانیان در سفرنامۀ ابن بطوطه از ابعاد مختلف ارائه میشود و در این میان مقایسه ای میان شهرهای شرقی و غربی ایران نیز شده است و تا حدّی با شناسایی ویژگیهای نگرشی ابن بطوطه پرداخته ایم .