Abstract:
محتوای اخبار ظنّ برانگیز با سنجههایی چون قرآن، سنّت معتبره، عقل، اجماع، مقاصد شریعت، گزاره علمی و تاریخ ارزیابی میشوند. از این میان، آگاهی از مولفههای تاریخی در کشف علل و عوامل صدور حدیث و نیز تطبیق محتوای آن بر رخدادهای بیرونی بسیار رهگشا خواهد بود. این نوشتار با بهره از منابع کتابخانهای و به روش تحلیلی- اکتشافی، در پی گونهشناسی ملاکهای معتبری برای نقد و تحلیل احادیث است که با دانش تاریخ و تاریخ مندی پیوندی معنادار دارند. دستاورد عمومی پژوهش این است که گونههایی که برگزارههای نقلی و تحلیل عقلانی استوار هستند در قامت قرینهها و نشانههایی برای حکم به میزان اعتبار حدیث، نقشآفرین خواهند بود. در این میان، دلالتهای قطع آفرین قصص قرآن، سنت قطعیه و رخدادهای قطعی استوارترین منابع تاریخی نقد حدیث هستند. برخی از موارد اطمینان بخش مرتبط با تاریخ نیز عبارتند از: قرائن پیرامونی حدیث مانند آگاهی از شاخصههای اجتماعی، سیاسی و مذهبی و عادات و آداب رفتاری فضای صدور حدیث؛ شناخت منابع معتبر نقل تاریخ؛ بررسی احوال افراد و رخدادهای گزارش شده در متن و نیز تشخبص امور عام البلوی. تحلیل عقلانی و روشمند گزارشها با واکاوی در قرینههای پیرامونی نیز در فرآیند نقد تاریخی حدیث بسیار سودمند خواهد بود.
The content of suspicious news is evaluated by criteria such as the Qur'an, authentic tradition, reason, consensus, the purposes of Sharia, scientific proposition, and history. Among these, knowledge of the historical components in discovering the causes and factors of the issuance of the hadith and also applying its content to external events will be very instructive. This article seeks a typology of valid criteria for critique and analysis of hadiths that are significantly linked to the knowledge of history and historicity. These genres, which are based on narrations and rational analysis, will play a role in the formation of parallels and signs to judge the validity of the hadith. The benefit of the criterion of history in the process of critique of hadith is obtained by recognizing the reliable sources of quoting history, examining the condition of individuals and events reported in the text, and being aware of the social, political and religious characteristics of the hadith publishing space. Rational and methodical analysis of reports with analysis of peripheral analogies will also be very useful in the process of historical critique of hadith.
Machine summary:
دستاورد عمومي پژوهش اين است که گونه هايي کـه برگزاره هـاي نقلـي و تحليل عقلاني استوار هستند در قامت قرينه ها و نشانه هايي براي حکـم بـه ميـزان اعتبار حديث ، نقش آفرين خواهند بود.
در ميان سنجه هاي گوناگون اعتبارسنجي متن حـديث ، سـنجه تـاريخ بـه سـبب درهـم تنيدگي جريان حديث نگاري سه قرن نخستين پيدايش اسلام با سيره نگاري و بيان سنت معصومين و صحابه ، معياري در خور توجه است .
بر اين اساس ، مي توان نقد تاريخي متن را سازوکاري دانست که محدود بـه بهـره گيـري از معارف درون ديني نيست بلکه براي اعتبارسنجي متن حديث بـه قـانون عليـت پديـده ها توجه داشته و از هر مؤلفه مناسبي که در پيوند با تاريخ معتبر است ، بهره مي جويد.
براي نمونه روايات مربوط به جمع قرآن در عصر پيامبرص به شـکل ترتيب کنوني را نمي توان با داوري عقل به ضـرورت و مصـلحت ايـن کـار بـراي آينـده اسلام سنجيد بلکه در اين گونه موارد تنها مي توان از گزارشات تاريخي بهره گرفت .
اگر با استفاده از پيوند قرينه هاي گونـاگون ، نسـبت بـه آن گزاره ، اطمينان و دل آرامي حاصل شود، در اعتبار آن کـافي خواهـد بـود هـر چنـد ممکن است هريک ازآن قرائن و شواهد به تنهايي شايستگي نقد معتبر حديث را نداشته باشند (يوسفي غروي ، ۱۳۹۴: ۱۰۴؛ همو، ۱۴۱۷: ۶۵/۱).