Abstract:
اعتبارسنجی روایات تفسیری از دیرباز مورد بحث بوده است. سید مرتضی علمالهدی به عنوان چهره برجسته شیعی در قرن پنجم، از جمله قرآنپژوهانی است که دیدگاه او در این باره از اهمیت خاصی برخوردار است. این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، با مراجعه به آثار سید مرتضی، رویکرد وی را در اعتبارسنجی روایات تفسیری بررسی کرده است. در نگاه آغازین به نظر میرسد از آنجا که روایات تفسیری جزء اخبار آحاد شمرده میشوند و سید مرتضی خبر واحد را بدانجهت که مفید ظن است، باعث علم و عمل نمیداند، ایشان نباید برای روایات تفسیری اعتباری قائل باشد. اما یافتههای این جستار نشان از آن دارد که چنانچه خبر واحد همراه با قرائنی باشد که آن را از ظنیالدلاله بودن خارج کند، از نظر سید مرتضی میتواند در تفسیر نیز مورد استناد قرار گیرد. قرائنی همچون: وجود اخبار در مصنفات حدیثی و اصول شیعه، علمآور بودن مضمون خبر، مطابقت با ظاهر قرآن، مطابقت با حکم عقل، مطابقت با اصل عدل الهی، و اجماع امامیه میتواند روایت را از ظنی بودن خارج کند. در واقع سید مرتضی در مقابل رویکرد اعتبارسنجی راویمحور، به رویکرد اعتبارسنجی قرینهمحور در ارزیابی احادیث باور دارد.
The validation of exegetical narrations has long been discussed. Sayyid al-Murtada ‘Alam al Huda, as a prominent Shiite scholar in the fifth century, is one of the Qur'anic scholars whose views on this issue are of particular importance. This article, which is organized in a descriptive-analytical method by referring to the works of Sayyid al-Murtada, has examined his approach in validating exegetical narrations. It seems at first glance, that since exegetical narrations are considered as traditions with a single narrator (Arabic: اخبار احاد, Romanized: Akhbar Ahad) and Sayyid al-Murtada does not consider tradition with a single narrator which causes conjecture for knowledge and action. He should not give credit for exegetical narrations, but the findings of this article indicate that Sayyid al-Murtada’s view can also be cited in exegesis; if the tradition with a single narrator is accompanied by conjectures that excludes (removes) it from being suspicious. Conjectures such as: the existence of traditions in hadith works and Shi'a (Shiite) principles, knowledge providing of the content of the tradition, conformity with the apparent of the Qur'an, conformity with the ruling (verdict) of reason, conformity with the principle of the Justice of God, and Imami consensus can remove the narration from being conjecture. In fact, Sayyid al-Murtada believes in a symmetrical validation approach in evaluating hadiths in contrast to the narrator validation approach.
Machine summary:
به عبارت دیگر، سخن بر سر راههای کشف سنت معصومان( از اخبار آحاد است که آیا این راه منحصر در بررسیهای رجالی و شناخت راویان سلسله سند خبر واحد است یا شامل فحص از قرائن و مراجعه به کتب فهرست و گردآوری شواهد و قرائن نیز میشود؟ از سویی، روایات آحاد از چنان اهمیت و گسترهای برخوردار است که اگر آن را کنار بگذاریم، نه تنها بخش عمده معارف دینی را از دست خواهیم داد، بلکه استفاده از بخشی از آیات قرآن نیز ناممکن یا دشوار خواهد شد.
مسئله اصلی این جستار آن است که سید مرتضی منشأ حصول وثوق به صدور روایات تفسیری از معصوم( را چه چیزی میداند؟ آیا تنها وثوقی معتبر است که از طریق سند روایت و سلسله راویان آن به دست آمده باشد (راوی محوری) یا اینکه به طور مطلق، وثوق به صدور خبر از هر طریق عقلایی که حاصل شد (قرینهمحوری)، معتبر است؟ قول اول را «وثوق سندی» و قول دوم را «وثوق صدوری» مینامند.
ک:حرّ عاملی، 1391: 30/243ـ247) که این قرائن با توجه به آثار سید مرتضی عبارتاند از: الف) وجود اخبار در مصنفات حدیثی و اصول شیعه (شریف مرتضی، 1405ب: 3/312): این قرینه ناظر به منبعشناسی روایات است و «اصل» به عنوان منبع حدیث، نگاشتهای است اولیه و ساماننایافته که در آن، روایات معصوم( بدون دخل و تصرف آمده باشد (نصیری، 1396: 66، به نقل از: تستری، 1378: 1/65؛ آقابزرگ طهرانی، 1408: 2/126؛حرّ عاملی، 1391: 18/59 ـ73).