Abstract:
بدون تردید و بر اساس مستندات مادی موجود فاطمیان یکی از ادوار مستقل تمدن انسانی را در مصر رقم زدند. چند چهره تاریخ علم جهانی ارائه کردند و تمدن آنها زیرساخت مادی تمدنی مصر تا چند قرن بعد از آنها شد. از جمله نهاد آموزشی الازهر که سلطه آموزشی آن هزار سال دوام داشت. تشکیلات اداری ایوبیان و ممالیک در اصطلاح و در سازمان همان تشکیلات فاطمیان است. عصر فاطمیان دوره توسعه و ابتکار در حسبه، پزشکی، علوم پایه، معماری و شهرسازی، فلسفه، الهیات، فقه، ادبیات، علوم قران، نیروی دریایی، شیمی فیزیک و تغذیه و فرهنگ و هنر جشن و نمایش و تشریفات و توسعه مراسم تشیع غدیر و عاشورا است. ابعاد فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر فاطمیان در افریقیه حاکی از اغازی نو درتمدن است. دوره جدید شهرسازی و عمران افریقیه با ورود، فاطمیان در افریقیه آغاز شد، فاطمیان چند شهر بزرگ سلطنتی، بندر مهدیه و منصوره و شهر زویله را بنا کردند. استحکامات نظامی و مراکز عبادی و آموزشی متعددی از جمله مسجد جامع بزرگ مهدیه را که تاکنون باقی است. تاسیس نمودند، بیشترین توسعه جامع قیروان در عهد فاطمی صورت گرفت، سبک معماری آنها در ایجاد دروازههای بسیار بزرگ، سبک خاصی در عمران و شهرسازی است. بندر مهدیه از عمدهترین نقاط تجاری و صدور فرهنگ و تمدن اسلامی در مدیترانه غربی بود و کشتیهای بزرگی از هند، ایران، اندلس، یونان بسیاری از ملل مسلمان و مسیحی همواره در آن توقف داشتند و کالاهایی را به اقصی نقاط جهان حمل مینمودند. فاطمیان را میتوان بنیان گزار نیروی دریایی مسلمانان در مدیترانه دانست، ناوگان عظیم فاطمی بسیاری از تحرکات مخالفان در مدیترانه را تحت سلطه داشت و بر مدیترانه حکومت میکرد. پیشرفت فوقالعادهای در ساخت سلاحهای جدید نظامی در عصر فاطمی در افریقیه پدید آمد، از جمله کارهای ابن القیّار در ساخت «النار المحرقة» است. بنیان گزاران مکتب طبی قیران از جمله طبیب شیعه احمدبن جزّار، شیبانی ادیب و متفکر ایرانی در عصر اغلبی از حامیان فاطمیان بودند و در سایه حمایت آنها علم طب و ادبیات و فرهنگ عربی و اسلامی توسعه پیدا کرد. طبیب دونش بن تمیم (360 هـ، 971 م) آثار بسیاری در طب تالیف کرد از اطبای دربار منصور و قائم فاطمی در افریقیه بود. بناهای جدید فرهنگ و تمدن اسلامی که فاطمیان در افریقیه بنا نهادند در عصر زیری و بنو حماد دنبال شد و در تهیه و ضرب سکه، چندین دارالضرب فاطمی از جمله مهدیه، منصور و سیسیل تاسیس شد. در سکههای عصر فاطمی، سکههای شیشهای سیسیل در نوع خود بینظیر است. در صنعت شیشه و ساخت ظروف بلورین توسعه قابل توجهی در عصر فاطمی پدید آمد که برخی از آثار آنها در موزههای اروپایی موجود است؛ صقلیه عصر فاطمی که زیر سلطه خاندان کلبی بود که از سوی فاطمیان حدود صد سال در سیسل حکومت کردند، خاطر دوره طلایی فرهنگ و تمدن اسلامی را در عرصههای مختلف در خود دارد. نظام آموزشی و تشکیلات اداری و حکومتی فاطمیان در افریقیه از نخستین سازمانهای پیشرفته در قرون وسطی است؛ فاطمیان نخستین سازماندهی مخفی برای تاسیس دولت و خلافت موفق را در غرب جهان اسلام سامان دادند. از بدیهیات تمدن نگاری عظمت وشکوه بینظیر تمدن در عصر فاطمیان است. ویژگی این دوره، تاسیس و اصالت و پویایی و زایا یی تمدن اسلامی عصر فاطمیان است که تا ادوار ایوبی و ممالیک را در دایره نفوذ و استحکام خود داشت و همچنان در اسمان تمدن اسلامی نور افشانی میکند، معتبرترین مدرک در نگاه کلی به تمدن عصر فاطمیان قضاوت ابن خلدون است. ابن خلدون در مقدمه که تمدن نگاری دول اسلامی است برخی دول مغربی را بدوی و بیفرهنگ و تمدن دانسته است واز فاطمیان با عنوان صاحب حضاره با صفت استعظام و شکوه تمدنی یاد کرده است و تاسیس بنای با هیبت و عظیم را از وجوه تمدنی انها دانسته و با اصطلاح \" عظم مبانیها \" این فرهنگ و شیوه تمدنی فاطمیان را وصف نموده است. وجه اهمیت فرهنگی و تمدنی انها توسعه فقه اهل بیت در برابر فقه مالکی حنبلی و شافعی و تقسیم فکر حقوقی است. ابن خلدون این جابجایی فقهها را ذکر کرده است و بر فاطمیان نام مروجان فقه اهل بیت را اطلاق نموده است. برای شکوه و استعظام تمدنی فاطمیان فقط وجود ابن هیثم کفایت میکند. ابن خلدون در وصف و تبیین علم مناظر ریشههای یونانی آن را ذکر کرده است و مینویسد در بین اسلامیان ابن هیثم در این علم تالیفاتی دارد. هفتصد سال گذشت تا تاریخ علم مدرن ابن هیثم را کشف کرد و اورا در نیمه دوم قرن بیستم پدر علم نور معرفی کرد. فرضیه پژوهش این است که استعظام تمدنی و حضارت فاطمیان، دافع امواج کینه و بد گویی از فاطمیان بویژه حاکم است که با دو انگیزه صلیبی و احقاد مذهبی همچنان در جریان است و ابن خلدون که خود با واژههای تمدنی از فاطمیان یاد کرده است، از این غرضها بدور مانده است و مواضع متعادل نسبت به فاطمیان دارد. چهار وجه فایده تاریخنگاری تمدن فاطمیان این است که: 1- تمدن فحل است. 2- کارکرد تمدنی تشیع است. 3- نقش کالبدی در تمدن جهانی است. 4- بازدارندگی است که پرداختن به وجه تمدنی فاطمیان، دافع از تهاجم تاریخنگاری معاند است.
Machine summary:
2-علم طب در عصر فاطمی: الازهر و طب مصادر اصلی طب اسلامی گزارش های مفصل در فعالیت طبی عصر فاطمیان دارد به بخشی از رئوس ان ها در این مقاله اشاره شده است.
رشته اصلی الازهر طب بود و بدستور الامر بامرالله ابن حسدیه به ریاست دانشکده طب رسید وابن ابی اصبیعه پزشک دوره فاطمی و چند رییس الاطبا این عصر را با آثار و اعمال آنها راذکرکرده است.
محققان از المناظر ابن هیثم با عنوان چشمه یاد کرده ا ند که در دسترس همگان در شرق و غرب جهان بود نوشتههای عربی لاتین و عبری بیکن و پکهام و ویتلو و قطب الدین شیرازی و احمدبن ادریس قرافی و ژان پاریسی و دیتریس فرایبرگی لاوی بن گرشن به المناظر میرسد اثری کلاسیک که شش قرن بر آموزش علمی اثر گذاشت؛ و در هفت مقوله کالبد شکافی فیزیولوژی روانشناسی ریاضیات نجوم فیزیک هواشناسی و در این بین قطبالدین شیرازی ایرانی 710 هجری که از مصر بیرون نرفت رنگینکمان را نخستین بار بر اساس المناظر وصف کرد.
در کنار الازهر جوامع دیگر مصر هم محل آموزش بود و مقریزی دارالعلم حاکم را وصف کرده است.
Founders of Qairan School of Medicine, including Shiite physician ibn Jazar, Iranian thinker were mostly supporters of Fatimids, and under their protection, science of medicine, literature, and Arabic and Islamic culture developed.
New buildings of Islamic culture and civilization built by Fatimids in Ifricayah were followed in Ziri and Banu Hamad eras, and in production and minting of coins, several Fatimid mints were established, including Mahdieh, Mansour and Sicily.