Abstract:
راستیآزمایی اندیشهها در بوته فلسفه، غبار شک را میزداید و راههای گستردهتری برای بلوغ تفکر مینمایاند. هدف این پژوهش بررسی شناختشناسی در «گاتاها» است. این تحقیق از لحاظ هدف، بنیادی است و با استفاده از روش «توصیفی ـ تحلیلی» با رویکرد «کیفی» به گردآوری مطالعات کتابخانهای پرداخته است. نتایج برگرفته از پژوهش نشان میدهد: برحسب «گاتاها» دو نوع معرفت حصولی و حضوری وجود دارد. ابزارهای شناخت عبارت است از: حس، دل، فطرت و عقل؛ و شناخت از راه دعا، باور و آگاهی، اندیشه نیک، همنشینی با دانایان، «اشا» و آموزش اهورایی بهدست میآید. موانع شناخت نیز باورهای غلط، آیین غلط، آموزش غلط و عدم رایزنی با اندیشه نیک است. معیار صدق شناخت، میزان مطابقت آن با واقع، و معیار توجیه و اعتبار انواع معرفتها وحی و عقل است. رگههایی از عملگرایی در واقعگرایی دینی «گاتاها» نیز مشاهده شد. بهنظر میرسد یکی از علل توجه اندیشمندان ایرانی به اسلام، بهویژه قرآن و سیره خاندان نبوی، آموزههای زرتشت باشد.
Verification of ideas in philosophy removes the seed of doubt and offers wider ways for the maturity of thought. The purpose of this research is to study epistemology of the Gathas. This research is fundamental, in terms of its purpose, and has compiled library studies using "descriptive-analytical" method with a "qualitative" approach. According to the results of this research: there are two types of acquired and immediate knowledge in "Gathas". The tools of cognition are: sense, heart, nature and intellect; and cognition is obtained through prayer, belief and awareness, good thought, companionship with sages, "Asha" and Ahuraian education. Obstacles to cognition are wrong beliefs, wrong religion, wrong education and lack of consultation with good thoughts. Correspondence with reality is the criterion of the truth of cognition, and revelation and intellect are the criterion of justification and validity of all kinds of knowledge. Traces of pragmatism were also observed in the religious realism of the “Gathas”. Perhaps one of the reasons that Iranian scholars have payed attention to Islam, especially the Qur'an and the biography of the Prophetic family, is the teachings of Zoroaster.
Machine summary:
البته در هيچيک از متون ديني درباره معرفتشناسي با صورت «تعريف معرفت، انواع معرفت، راهها و ابزارهاي کسب معرفت، معيار صدق معرفت، معيار توجيه و اعتبار انواع معرفتها» (مصباح يزدي، 1390، ص88) سخني ثبت نگرديده است، اما در لابهلاي انديشههاي انبيا و حکمت عمليشان ميتوان به جستوجوي شواهدي براي تبيين شناختشناسي پرداخت.
ـ زارع (1397) در پژوهشي با عنوان «سير تفكر فلسفي در ايران باستان با تكيه بر تأثير زرتشت» نوشته است: زرتشت نهتنها بر نظام فكري و مذهبي ايران، بلكه بر ساختار تفكر در جهان باستان و تا قرون جديد نيز اثر گذاشته، و راه رستگاري و معرفت فلسفي در اين جهانبيني را كسب خرد است.
بهنظر ميرسد پذيرش بديهي بودن آن درستتر است؛ زيرا شناخت معرفت با علم، شبيه بهکارگيري ابزاري براي سنجش خودش است و با غير دانش نيز نميتوان به شناسايي اقدام کرد.
ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺪاﻧﻢ ﺧﻄﺮي (ﮐﻪ از ﺳﻮي ﭘﯿﺮوان دروغ) ﻣﺮا ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭼﻪ زﻣﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﯽ اﺷﺎ ﺑﺮ آن ﭼﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ؟ آﻣﻮزشﻫﺎي درﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ را ﮐﻪ از اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﯿﮏ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺑﺮاﯾﻢ آﺷﮑﺎر ﮐﻦ (همان، ص881) (آگاهي از خطرات اجتماعي، دانش بهدستآمده از انديشه درست).
زرتشت از دريافت دانش الهي و بهکارگيري آن براي پيروي از آيين بهي و خداشناسي، ساخت دنيايي همراه با آرامش رواني، استقلال کشور و سرشار از نيکي رفتار و گفتار، و در نهايت ساختن زندگي مينوي شايسته سخن گفته است.
ديدگاه توحيدي آيين زرتشت هم ايجاب ميکند که انديشه درست در سايه اهورايي شکل بگيرد و خرد با هنجار هستي هماهنگ باشد؛ چيزي که با نام «اَشا» شناخته ميشود و يکي از اصول بهديني است.