Abstract:
مذهب در دورۀ صفویه بر جنبههای مختلف فرهنگی و تمدنی تأثیرگذار بوده است، بهگونهای که مذهب به عنوان عاملی مهم در فراز و فرود هنرهای گوناگون در جامعه و ثبت آن در تاریخنگاری این عصر نقش زیادی داشته است. در این پژوهش جایگاه مذهب و تأثیر آن بر هنر در پنج دسته از منابع تاریخی شامل: تاریخنگاری سیاسی، تاریخنگاری هنر، رسالههای هنری، سفرنامهها و تذکرهها، مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش در این مقاله به شیوه تاریخی و کتابخانهای و با رویکردی توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این سوال اصلی است که عقاید مذهبی چه تأثیری بر هنر عصر صفویه باتکیه بر تاریخنگاری این دوره دارد؟ یافتههای پژوهش بیانگر آن است که نوع نگاه هرکدام از این تاریخنگاریها به مسئلۀ هنر باتوجه به دیدگاه مذهبی حاکم بر جامعه متفاوت است. ترتیب اهمیت هنرها در تاریخنگاری صفویه براساس اهمیت مذهبی ابتدا به خوشنویسی و در گام بعدی و با ملاحظات خاص به نگارگری و موسیقی اختصاص دارد.
Religion in the Safavid period has influenced various cultural and civilizational aspects so religion was an important factor in the rise and fall of various arts in society and its registration in the historiography of this era has played a great role. In this study, the position of religion and its impact on art in five categories of historical sources including political historiography, art historiography, art treatises, travelogues and memoirs have been studied. The research method in this article is the historical and library method and with a descriptive-analytical approach seeks to answer the main question that what effect religious beliefs have on the art of the Safavid era based on the historiography of this period? The research findings indicate that the view of each of these historiographies on the issue of art is different according to the religious perspective of the society. The order of importance of arts in Safavid historiography based on religious importance is first devoted to calligraphy and in the next step and with special consideration to painting and music.
Machine summary:
تأثیر مذهب بر روایتهای تاریخنگاری هنر عصر صفویه (با تأکید بر خوشنویسی، نگارگری و موسیقی) فضلالله فولادی 1 /محمدعلی نعمتی 2 (143-170) چکیده مذهب در دورۀ صفویه بر جنبههای مختلف فرهنگی و تمدنی تأثیرگذار بوده است، بهگونهای که مذهب بهعنوان عاملی مهم در فراز و فرود هنرهای گوناگون در جامعه و ثبت آن در تاریخنگاری این عصر نقش زیادی داشته است.
در عصر صفویه هم، هنرهای گوناگون از جمله: خوشنویسی، نگارگری و موسیقی مورد توجه هنرمندان و دربار صفوی قرار گرفت، اما با توجه به شرایط مذهبی، نگاه جامعه و دربار به این امر یکسان نبود و تاریخنگاران اخبار مربوط به هنرمندان رشتههای مختلف را بهطور مساوی در آثار خود بازتاب ندادهاند، زیرا: باتوجهبه اهدافی که در تحریر تاریخنگاری صفوی وجود داشت، روایاتی با کیفیت متفاوت گزارش کردهاند.
بازتاب تأثیر مذهب، در امر تاریخنگاریهای سیاسی عصر صفوی هم به چشم میآید و در تاریخ مفیدی اختراع خط را به ادریس پیامبر نسبت داده است و در مورد کیفیت کار وی مینویسد: اول فرد آدم بود که نوشتن را آغاز کرده، ولی از کاغذ و قلم استفاده نکرده است، وی بر گِل کتابت میکرد و با آتش آن را میپخت و همچنین از خط خوش داود نبی نیز داستانی نقل میکند.
(مستوفی بافقی، 1340: 394) اهمیت مذهبی از جمله مواردی بود که باعث رشد هنر خوشنویسی و نوشتن قرآن با خطوط زیبا و ثبت اخبار مربوطبه آن در تاریخنگاری سیاسی این عصر میشد.