Abstract:
مقالۀ حاضر درصدد تبیین نسبت فقه و عرفان و بیان تأثیر نگاه عرفانی در فرآیند اجتهاد است. با تأمل در فرآیند اجتهاد میتوان علوم مؤثر بر فرآیند اجتهاد را از انحصار چند علم محدود خارجنمود. از مسیر این پیشفرضها است که مجتهد به فتوا میرسد و عرفان نیز اگر نگوییم مؤثرترین، حداقل یکی از مبانیِ مؤثر بر فرآیند اجتهاد است. بر این اساس، بخش دوم مقاله به مطالعۀ موردی فتوای ابنعربی در مورد جواز امامت زنان بر مردان در نماز جماعت ( برخلاف نظر مشهور فقهای فریقین) میپردازد. در این راستا مبانی تفکیک انسانیت و حیوانیت، اشتراک زن و مرد در انسانیت، تأویل روایاتی که درظاهر حکم به برتری مردان میدهند و نگاه متفاوت به مقولة زوجیت و اجتهاد، از آثار ابنعربی استخراجشدهاست. لازم به ذکر است این نوشتار درصدد اثبات درستی این فتوای ابنعربی و تبیین وی از اجتهاد و جایگاه زنان نیست؛ بلکه هدف این است که اثباتگردد ابنعربی با چنین پیش فرضی، به چنان فتوای نادری رسیدهاست.
The present article has been developed to explain the relationship between jurisprudence and mysticism and the effect of the mystical view on the process of ijtihad. By reflecting on the process of ijtihad, it is possible to remove the sciences affecting the process of ijtihad from the monopoly of a few limited ones. It is through these presuppositions that the mujtahid may reach the fatwa; and mysticism, if not the most effective, is at least one of the effective foundations on the process of ijtihad. Accordingly, the article deals with the case study of Ibn Al-Arabi's fatwa on the permission of women to lead men over men in congregational prayers (contrary to the well-known opinion of the jurists of the two religious sects). In this regard, the principles of the separation of humanity and animalism, the commonality of men and women in humanity, the interpretation of narrations that seemingly overshadow the superiority of men, and a different view of the category of marriage and ijtihad, have been extracted from Ibn Al-Arabi's works. It should be noted that this article does not seek to prove the correctness of this fatwa of Ibn Al-Arabi and his explanation of ijtihad and the status of women; rather, the aim is to show the way based on which Ibn Al- Arabi reached such a rare fatwa with such a presupposition.
Machine summary:
تأثیر دیدگاه عرفانی بر آرای فقهی فقهاء(مطالعۀ موردی: فتوای ابنعربی به جواز امامت زنان بر مردان در نماز جماعت) محمد رضائی 1 * فائزه بالائی 2 چکیده مقالۀ حاضر درصدد تبیین نسبت فقه و عرفان و بیان تأثیر نگاه عرفانی در فرآیند اجتهاد است.
بر این اساس، بخش دوم مقاله به مطالعۀ موردی فتوای ابنعربی در مورد جواز امامت زنان بر مردان در نماز جماعت ( برخلاف نظر مشهور فقهای فریقین) میپردازد.
بیان مسأله مقاله حاضر درصدد اثبات این مطلب است که چگونه ممکن است دیدگاه عرفانی فقیه بر فتاوا و نظریات وی مؤثر واقعشود؟ بهمنظور ملموسترشدن بحث مورد مطالعه، فتوای نادر ابنعربی درباب جواز امامت زنان بر مردان و زنان در نماز جماعت انتخابشدهاست.
در بخش نخست، فرآیند اجتهاد و عوامل مؤثر بر آن بررسیمیشود و در بخش دوم، فتاوای سایر فقیهان با فتوای ابنعربی در مورد جواز امامت زنان مقایسهمیشود.
بهطورکلی پیشفرضها و مبانی فرد در نگاه و دیدگاه وی مؤثر است و این مسأله اختصاص به فقه ندارد اما در فرآیند اجتهاد چون حکم شرعی تولیدمیشود.
( شهید اول، 1410: 48 و شهید ثانی، 1412: ج1، 116) ابنادریس حلی نیز چنین فتوامیدهد: « و لا یجوز إمامه المرأه الرجال علی وجه و یجوز للمرأه أن تؤم النساء فی الفرائض و النوافل» و در ادامه توضیحمیدهد که برخی از علمای شیعه از جمله سیدمرتضی امامت زنان بر زنان در فرائض را جایزنمیدانند و تنها در نوافل جایزمیدانند.