Abstract:
قرارداد مهم قارص که در تاریخ 24 مهر 1300/ 13 اکتبر 1921بین دولتهای وقت ترکیه، شوروی، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان به امضا رسید، منجر به واگذاری نخجوان به جمهوریآذربایجان شد. ارامنه تلاشهای زیادی جهت حفظ نخجوان انجام دادند، اما همه کوششهای آنها به دلیل داشتن رقبای نیرومندی چون شوروی و ترکیه ناکام ماند. در نتیجه پیمان قارص نه تنها واحد سیاسی جدیدی را پهنه قفقاز ایجاد کرد، بلکه از منظر ژئوپلتیک نیز موجب شکلگیری جغرافیای سیاسی جدیدی در شمال غربی ایران شد. هدف اصلی پژوهش آن است تا نشان دهد که چگونه توالی رویدادهای سالهای آغازین جنگ جهانی در شکلگیری واحد سیاسی نخجوان تاثیر گذاشته است. روش پژوهش در این تحقیق مبتنی بر روش تاریخی و به شیوه توصیفی ـ تحلیلی بر پایه یافتهها و دادههای کتابخانهای است. براساس موضوع پژوهش، این پرسش مطرح میشود؛ جنگ جهانی اول چه تاثیری بر تحولات سیاسی نخجوان از قرارداد باتوم تا قرارداد قارص داشت؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد منافع مشترک دولت نوپای شوروی و ترکیه باوجوداین که هر دو کشور در ضعف سیاسی و نظامی ناشی از پیامدهای جنگ جهانی اول بودند، اما برای نفوذ در قفقاز جنوبی با واگذاری نخجوان به جمهوری آذربایجان زمینههای نفوذ بعدی را برای خود فراهم کردند.
AbstractThe important Treaty of Kars, signed between the governments of Turkey, the Soviet Union, Armenia, Azerbaijan, and Georgia on October 13, 1921, led to the transfer of Nakhjavan to the Republic of Azerbaijan. After the First World War, the Armenians first took political-military steps to annex Nakhjavan to the fledgling Republic of Armenia. However, all their efforts failed due to the presence of strong rivals such as the Soviet Union and Turkey. As a result, the Treaty of Kars not only created a new political unit in the Caucasus, but also from a geopolitical point of view, led to the formation of a new political geography in northwestern Iran. The present descriptive-analytical study, using a historical method based on library and archival documents, mainly aimed to show how the sequence of the events of the early years of World War I influenced the formation of the political unit of Nakhjavan. Therefore, this study concerns the possible impact of the First World War on the political developments in Nakhjavan, from the Batum treaty to the Kars treaty. Although Soviet and Turkish governments were politically and militarily weak due to the consequences of the First World War, the research findings show that the common interests of both fledgling countries paved the way for starting their influence in South Caucasus by handing over Nakhjavan to the Republic of Azerbaijan to keep their further control of the region.
Machine summary:
براساس موضوع پژوهش ، اين پرسش مطرح ميشود؛ جنگ جهاني اول چه تأثيري بر تحولات سياسي نخجوان از قرارداد باتوم تا قرارداد قارص داشت ؟ يافته هاي پژوهش نشان مي دهد منافع مشترک دولت نوپاي شوروي و ترکيه باوجوداين که هر دو کشور در ضعف سياسي و نظامي ناشي از پيامدهاي جنگ جهاني اول بودند، اما براي نفوذ در قفقاز جنوبي با واگذاري نخجوان به جمهوري آذربايجان زمينه هاي نفوذ بعدي را براي خود فراهم کردند.
در نتيجه تلاش ميشود تا با استفاده از منابعي که درباره اين موضوع وجود دارند، تحولات سياسي نخجوان که منجر به الحاق آن به جمهوري آذربايجان بين دو قرارداد باتوم و قارص شده است ، مورد بررسي و پژوهش قرار گيرد.
جمهوري ارس و مسئله نخجوان پس از فروپاشي روسيه تزاري و پيروزي انقلاب اکتبر ١٩١٧م و هم زمان با پايان جنگ جهاني نخست ارمنستان در ماه مه ١٩١٨م اعلام استقلال کرد و منطقه نخجوان را بخشي از خاک خود دانست (هوسپيان ، ١٣٨٧: ٨٣).
در آن تاريخ هويتي بنام هويت جمهوري آذربايجان وجود خارجي نداشت ، بلکه در پهنه اي به نام شروان ، اران و مناطق اطراف آن ساکن بودند؛ اما بعدها عثمانيها و مساواتيها در تلاش بودند که با توجه به کوتاهي و بيعملي دولت وقت قاجار، هويت جديدي را براي مردمان اين منطقه درست نشان ميدهد که تا جنگ جهاني نخست ، شماره ارمنيهاي ساکن در نخجوان ٤٠ درصد از کل بوده است (٢٠١٧:١٠٤ ,Abrahamyan).
Keywords: Iran, Armenia, Nakhjavan, Turkey, Republic of Azerbaijan, World War I, Treaty of Kars.