Abstract:
قدرت سیاسی بعنوان نیرویی کنترل کننده، اداره کننده و هدایت کننده در یک سرزمین و جامعه تعریف میشود. منطقه سیستان در جمهوری اسلامی ایران از دیرباز تحت تاثیر قدرت سیاسی چه در عرصه ملی و چه محلی بوده که به شکلهای مختلف بر این منطقه نمایان گشته است. این تنوع تاثیرگذاری قدرت سیاسی را میتوان بعنوان الگوهای کلان قدرت سیاسی یک منطقه دانست که در قیاس با قدرت ملی یک حکومت در یک سرزمین بخشی از آن متبلور میشود. از اینرو در این مقاله سوال مهم این است که الگوهای کلان قدرت سیاسی سیستان کدامند؟ و دچار چه تحول و تغییری شده است؟ فرضیه حاضر که براساس روش کیفی گروه متمرکز تدوین شده، سه الگوی تمرکزگرا، تکثرگرا و نمایندگی را در منطقه سیستان مورد شناسایی قرار میدهد که الگوی تمرکزا منتسب به کیانیان و الگوی تکثرگرا منتسب به خوانین و طوایف و الگوی نمایندگی را منتسب به نمایندگان مجلس میداند که از پی هم در سیستان تحول یافتهاند. نکته پر اهمیت در مقاله حاضر این است که الگوی نمایندگی که یک الگوی مدرن سیاسی محسوب میشود با نگرش معطوف به رقابت برای کسب قدرت در سیستان میتواند یک الگوی واپسگرا قلمداد شود.
Machine summary:
از اینرو در این مقاله سوال مهم این است که الگوهای کلان قدرت سیاسی سیستان کدامند؟ و دچار چه تحول و تغییری شده است؟ فرضیه حاضر که براساس روش کیفی گروه متمرکز تدوین شده، سه الگوی تمرکزگرا، تکثرگرا و نمایندگی را در منطقه سیستان مورد شناسایی قرار میدهد که الگوی تمرکزا منتسب به کیانیان و الگوی تکثرگرا منتسب به خوانین و طوایف و الگوی نمایندگی را منتسب به نمایندگان مجلس میداند که از پی هم در سیستان تحول یافتهاند.
اگرچه به نظر میرسید الگوی متکثرگرا در سیستان پایان یافته است اما از این پس حاکمان عَلَم در رقابت با دیگر خوانین سیستان از جمله سرابندیها و شخص تاج محمدخان و سردار پردل خان پسر سردار لطفعلی خان بزرگ و متحدانشان قرار گرفتند که با حاکمیت یافتن خاندان علم، قدرت نفوذ و تفوق آنها کاهش یافته بود و حاکمیت علمها را بر سیستان غصبی میدانستند (ابراهیمی، 1389: 269).
چنین برداشتهایی از قدرت در طول تاریخ از گذشته تا به امروز در هر سرزمین و جامعهای گریزناپذیر بوده و این در ارتباط با سیستان بعنوان یکی از ایالتهای شرقی جمهوری اسلامی ایران نیز قابل تصدق است.
3- الگوی نمایندگی؛ با ایجاد مشروطه و تغییرات ساختاری در ایران از جمله ایجاد نهاد مجلس و رقابت بر سر کرسی نمایندگی نمایان گردید که منطقه سیستان نیز تحت تأثیر این الگو قرار گرفت و در عرصه کلان سیاسی کسب کرسی نمایندگی یک الگوی قدرت تعریف شد.