Abstract:
پروفسور توشیهیکو ایزوتسو فیلسوف، زبانشناس، شرقشناس و قرآنپژوه، چندین اثر تطبیقی از خود برجا گذاشته است. او از معدود متفکرانی بود که علاوه بر تطبیق فلسفهها به فلسفه تطبیق و مباحث روششناسی در مطالعات تطبیقی نیز نظر داشت و بهدرستی و با بینشی عمیق به این نکته توجه یافت که مهمترین و اصلیترین علت ناکامی تلاشهای تطبیقی دوران اخیر فقر روششناختی در انجام چنین مطالعاتی بوده است. در این مقاله برآنیم تا علاوه بر ارایه توصیفی از روش تطبیقی پیشنهادی ایشان، کاستیها و نقاط قوت احتمالی آن را بیان کنیم. ایزوتسو با روش فراتاریخی تلاش کرده بر این مشکل فایق آید. دو مشکل دیگر هم بر سر راه تطبیق وجود دارد که باید قبل از مشکل پیشگفته مطرح گردد: یکی مشکل زبان و دیگری مشکل تکثر فلسفههای شرقی است که اولی با فراگفتوگو یا همدلی وجودی و دومی از طریق دستیابی به فرافلسفه فلسفههای شرقی قابل حل است. ایزوتسو در فرایند تطبیق فلسفههای شرقی با فلسفههای غربی در پارهای از موارد برای کشف مفاهیم کلیدی و کانونی فلسفههای شرقی و نیل به یک فرافلسفه فلسفههای شرقی به روش سمنتیکی روی آورده است. ارتباط روش فراتاریخی با روش سمنتیکی در زمانی مبتنی بر تاریخ از جمله موضوعاتی است که باید بدان پرداخت.
Professor Toshihiko Izutsu, the philosopher, linguist, orientalist and Quran researcher, has left some comparative works. He was among the few thinkers that, in addition to comparing philosophies, would pay attention to the philosophy of comparison and methodological discussions in comparative studies, and well and with a deep insight, noticed the fact that the most important and the most principal cause of failure in comparative attempts of the recent era is the methodological poverty in doing such studies. In this article, we are going, in addition to describing the comparative method offered by Izutsu, to state its possible deficiencies and strong points. Using the meta-historical method, Izutsu has attempted to overcome this problem. There are two other problems in comparative method that must be resolved before the aforementioned problem: the problem of language and the problem of plurality of eastern philosophies. The former is resolvable through meta-dialogue or existential sympathy, and the latter through accessing meta-philosophy of the eastern philosophies. In the process of comparing the eastern philosophies with the western ones, Izutsu has used the semantic method in some cases to discover the key and focal concepts in eastern philosophies and achieve a meta-philosophy of the eastern philosophies. The relationship of the meta-historical method with the semantic method in a time based on history is among the subjects that must be dealt with.
Machine summary:
دو مشکل دیگر هم بر سر راه تطبیق وجود دارد که باید قبل از مشکل پیشگفته مطرح گردد: یکی مشکل زبان و دیگری مشکل تکثر فلسفههای شرقی است که اولی با فراگفتوگو یا همدلی وجودی و دومی از طریق دستیابی به فرافلسفه فلسفههای شرقی قابل حل است.
به هر حال از مفاد آثار تطبیقی ایزوتسو بهویژه دو کتاب بنیاد حکمت سبزواری و صوفیسم و تائوئیسم برمیآید که مقصود ایشان از فلسفه جهانی به حکمت خالده نزدیکتر است تا معنایی که امروزه از فلسفه جهانی اراده میشود؛ چراکه به گمان ایزوتسو در پس پشت ظاهر نظریههای بهظاهر متفاوت، یک بینش و بصیرت یا تجربه نهفته است که برای نمونه فاصله تاریخی و فرهنگی میان ابنعربی و لائوتزو (حدود شش قرن قبل از میلاد) از میان برمیخیزد.
ایزوتسو بر این باور است که تفکر شرقی در خصوص اصالت وجود میتواند برای متفکران غربیای که درصدد برون رفت از دو معضل پیشگفته بودند آموزنده و راهگشا باشد؛ همینطور فلسفه وجودی شرقی در مواجهه با مشکلات عصر حاضر تنگناهایی دارد که میتواند با مدد جستن از فلسفه وجودی غربی از وضعیت قرون وسطایی خود که با انسان امروزی بیگانه است خارج گردد و مفید واقع شود.
بنابراین برای اینکه امکان و زمینه تطبیق آن دو فراهم گردد، باید عوامل ثانوی فلسفه اگزیستانسیالیسم را اپوخه کرد و به حالت تعلیق درآورد و با فراروی و درهم شکستن مفهومسازیهای سبزواری به عمق تجربه عرفانی و بینش و بصیرتی که در پس این ظواهر نهفته است راه یافت (همان، ص185).