Abstract:
لوسین گلدمن هر اثر ادبی را به عنوان یک ساختار معنادار معرّفی میکند که تحت تاثیر مسائل اقتصادی- اجتماعی زمان خود خلق میشود. خالق راستین اثر نه یک فرد، بلکه نمایندۀ طبقهای اجتماعی است که فرد آفریننده جزء خلّاق آن طبقه است. مخزن الاسرار نظامی دارای سه بخش مجزا است که هر کدام دارای ساختاری معنادار است. این پژوهش با روش کتابخانهای و با رویکردی توصیفی - تحلیلی موضعگیری نظامی در مورد مسائل جاری عصرش را بررسی می-کند، برای این منظور ابتدا مفاهیم بنیادی نقد تکوینی لوسین گلدمن شرح داده میشود؛ سپس حکایاتی که قابلیّت بررسی از نگاه این نوع نقد را دارند انتخاب و در فرآیندی دو مرحلهای، دریافت و تشریح میشوند؛ یعنی پس از فهم ساختار درونی هر حکایت، کلیّت اثر با بسترهای فراگیر اجتماعی زمان نگارش اثر پیوند مییابد و با استناد به منابع تاریخی توجیه جامعه شناسانه میشوند. نتایج بررسیها نشان داد که بینش عرفانی- اعتراضی طبقۀ اجتماعی نظامی، از ساختارهای بنیادین واقعیّت اجتماعی عصرش منبعث گشته و آشفتگیهای حاصل از حکومت ملوکالطوایفی ایران در زمان سلجوقیان (بیعدالتی، ظلم و ستم، قتل و غارت و جهت دادن سیاسی به دین و...) چون هالهای روح حکایات مخزنالاسرار را در برگرفته است.
کلید واژهها:
Machine summary:
بررسی حکایات مخزنالاسرار نظامی گنجوی با رویکرد نقد ساختگرای تکوینی لوسین گلدمن فاطمه حاجتی بردمیلی* 1 و زیبا اسماعیلی 2 چکیده لوسین گلدمن هر اثر ادبی را به عنوان یک ساختار معنادار معرّفی میکند که تحت تأثیر مسائل اقتصادی- اجتماعی زمان خود خلق میشود.
این پژوهش با روش کتابخانهای و با رویکردی توصیفی - تحلیلی موضعگیری نظامی در مورد مسائل جاری عصرش را بررسی میکند، برای این منظور ابتدا مفاهیم بنیادی نقد تکوینی لوسین گلدمن شرح داده میشود؛ سپس حکایاتی که قابلیّت بررسی از نگاه این نوع نقد را دارند انتخاب و در فرآیندی دو مرحلهای، دریافت و تشریح میشوند؛ یعنی پس از فهم ساختار درونی هر حکایت، کلیّت اثر با بسترهای فراگیر اجتماعی زمان نگارشِ اثر پیوند مییابد و با استناد به منابع تاریخی توجیه جامعه شناسانه میشوند.
گلدمن بیان میدارد که بر اساس نقد ساختگرایی تکوینی میبایست آثار ادبی برجسته را طی دو مرحله بررسی کرد: 1- در مرحلۀ دریافت، باید با تحلیل شخصیّتهای داستان و پی بردن به آگاهیهای فردی و اجتماعی آفرینندۀ آن، ساختار درونی اثر را درک کرد، زیرا «اگرچه تعامل بین شخصیّتها و جهان آنها خیالی است، امّا این رابطه مانند زندگی اجتماعی، واقعيّتی از جامعه است.
با وجود اینکه کمتر از یک دوم حکایات مخزن الاسرار قابلیّت بررسی بر اساس نقد تکوینی گلدمن را نداشتند، امّا جهانبینی اثر که بر کلیّت آن احاطه دارد به صورت عرفانی- اعتراضی قابل توجیه است؛ همانطور که در قسمت تشریح با استناد به منابع تاریخی توضیح داده شد، وضعیت اجتماعی- اقتصادی حاصل از بحران سیاسی در دوران سلجوقیان سبب نارضایتی طبقات فرودست جامعه و اعتراض آنان شد.