Abstract:
مصرف و فرهنگ معطوف به آن، رکنی مهم در جوامع امروزی بهشمار میآید که در افقی از معرفت و هویت هر جامعهای سامان مییابد. فقر نیز پدیدهای اجتماعی است که ریشه در مسائل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارد و میتوان از زوایای گوناگونی به آن نگریست. تحقیق حاضر بهمنظور دستیابی به چارچوبی نظری در تحلیل سبک مصرف در جوامع انسانی ـ بهطور عام ـ و مسئله «حرص» ـ بهطور خاص ـ از منظر آموزههای اسلامی صورت گرفته است. سوال اصلی این است که تمایل به زیادهروی در مصرف از سوی برخی افراد در جامعه اسلامی، به گونهای که مصداق اسراف است و ریشه در حرص دارد، در چه زمینهای شکل گرفته و چه آسیبهایی برای جامعه به بار میآورد؟ فرضیه اصلی تحقیق این است که خروج از اعتدال در مصرف سبب دوری از الگوی صحیح مصرف مبتنی بر نگرش وحیانی در جامعه خواهد شد و این ریشه در سنخی از فقر ـ به معنای فرهنگی آن ـ دارد و نتایجی همچون دگرگونی ارزشها، افزایش فساد، انحرافات اجتماعی و نزاع در مصرف هرچه بیشتر به دنبال دارد. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی است و دادهها به شیوه کتابخانهای گردآوری شدهاند. پس از مقدمه، چارچوب مفهومی پژوهش ترسیم گردیده، سپس الگوی مصرف حریصانه در جامعه اسلامی آسیبشناسی شده است. در ادامه، مطابق ادله قرآنی و روایی و مستندات عقلی، زمینههای شکلگیری حرص بررسی شده و در ادامه، راهکارهایی در زمینه اصلاح الگوی مصرف ارائه گردیده است.
Consumption and the culture of consumption are important elements in today's societies, which is managed in the horizon of knowledge and identity of each society. Poverty is also a social phenomenon that is rooted in economic, political and cultural issues and can be seen from different perspectives. The purpose of the present study is to achieve a theoretical framework in the analysis of consumption style in human societies in general, and the issue of "greed" in particular from the perspective of Islamic teachings. The main question is: in what fields is the tendency of excessive consumption formed in some people of the Islamic society, which is an example of extravagance and is a kind of greed, and what are its harms for the society? The main hypothesis of this research is: "lack of moderation in consumption" will lead to avoiding the correct pattern of consumption in society based on the revelatory view, and this is rooted in a type of poverty - in its cultural sense - and has some results such as changing values, increasing corruption, social deviations and conflict in consuming as much as possible. The research method is descriptive-analytical and the data are collected through a library method. After the introduction, I have presented the conceptual framework of the research, then I have pathologized the pattern of greedy consumption in the Islamic society. Then I have examined the grounds for the formation of greed according to Quran and narrational reasons and rational documents, and then, have presented some solutions for correcting the consumption pattern.
Machine summary:
سؤال اصلی این است که تمایل به زیادهروی در مصرف از سوی برخی افراد در جامعه اسلامی، به گونهای که مصداق اسراف است و ریشه در حرص دارد، در چه زمینهای شکل گرفته و چه آسیبهایی برای جامعه به بار میآورد؟ فرضیه اصلی تحقیق این است که خروج از اعتدال در مصرف سبب دوری از الگوی صحیح مصرف مبتنی بر نگرش وحیانی در جامعه خواهد شد و این ریشه در سنخی از فقر ـ به معنای فرهنگی آن ـ دارد و نتایجی همچون دگرگونی ارزشها، افزایش فساد، انحرافات اجتماعی و نزاع در مصرف هرچه بیشتر به دنبال دارد.
ازاینرو، در جامعه اسلامی که بیشتر افراد آن به مبانی ارزشی اسلام پایبند بوده و فرامین قرآن و عترت را همواره مدنظر دارند، الگوی مصرف باید بهگونهای باشد که سرمایههای لازم را برای رشد و پیشرفت مادی و معنوی آنان را فراهم آورد؛ زیرا فقدان الگوی صحیح مصرف در جامعه، موجب مصرف بیش از حد و در نتیجه، اتلاف و «اسراف بخش اعظمی از سرمایههای ملی، تضییع اموال عمومی و نعمتهای الهی» میشود (بيانات رهبر معظم انقلاب، 1/1/1376) و ظرفیتهای کشور را به سمت مصرف سوق میدهد و همین، معضلی بر سر راه شکلگیری حیات طیبه خواهد شد.
اما ابعاد مسئله تحقیق حاضر شامل توصیف و تبیین مسئله حرص در مصرف و فقر ناشی از مصرف حریصانه است که میتوان در سبک زندگی اسلامی و الگوی مقبول مصرف در این سبک زندگی آن را دنبال کرد و مبنایی برای آسیبشناسی وضعیت موجود در عرصه مصرف بیرویه و خارج از اعتدال جامعه اسلامی فراهم آورد.