Abstract:
«خودتربیتی» یعنی: تربیت نفس خود. علامه مصباح بهاقتضای دیدگاه فلسفی، اخلاقی و تفسیری خود، نظریه تربیتی ویژهای را ارائه نموده که شیوه خودتربیتی نیز متاثر از آن است. بهعلت اهمیت موضوع خودتربیتی و بهسبب جامع بودن اندیشه این دانشمند، بررسی و تحلیل این شیوه دارای اهمیت است. این تحقیق ضمن ارائه اندیشه تربیتی مشارالیه بهصورت «توصیفی»، ابعاد گوناگون آن را به شیوه «تحلیلی» بررسی و واکاوی کرده و شواهدی از آیات قرآن برای این منظور ارائه داده است. از جمله یافتههای پژوهش این است که در این شیوه، به پیشفرضهای عقلی و منطقی و ویژگیهای مشترک و اختصاصی انسانها و همچنین به همه ابعاد نفس توجه شده است. با وجود پیچیدگی نفس، بهوضوح ارتباط ابعاد نفس و جایگاه آنها مشخص است. نقطه ثقل در خودتربیتی، امیال و گرایشهاست و جایگاه عبودیت و دینمداری بهخوبی در آن روشن است.
Self-discipline means training and disciplining oneself. Based on his philosophical, moral and interpretive point of view, Allameh Misbah has presented a special educational theory which has influenced the method of self-discipline. Due to the importance of this subject and the comprehensiveness of this scientist's thoughts, it is important to study and analyze this method. While presenting the educational views of Allameh Misbah through the descriptive method, this research has studied and analyzed its various dimensions and has provided evidence from the verses of the Qur'an for this purpose. One of the findings of the research is that in this method, the rational and logical presuppositions and the common and specific characteristics of human beings as well as all the dimensions of the soul have been considered. Despite the complexity of the soul, the relationship between the dimensions of the soul and their position is clear. The center of focus in self-discipline is desires and tendencies, and servitude and religiosity has a clear position in this regard.
Machine summary:
اما خودتربيتي از زمان آگاهي و شناخت انسان و درک ضرورت تربيت شروع ميشود و بدینروی مراحل و شيوه آن با ديگرتربيتي ـ گرچه اشتراکاتي دارد ـ تا حدي متفاوت است.
چون خودتربيتي از مرحله خودآگاهي و درک ضرورت تزکيه نفس شروع ميشود، مراحل آن را بايد براساس نيازهاي منطقي انسان ترتيب داد و براي اين منظور باید در ساختار، ابعاد و ساحتهاي وجود انسان دقت نمود و آنها را نسبت به يکديگر و نسبت به مراتب خودشان سنجید (مصباح يزدي، 1391، ص358).
دقتهاي درونگرايانه در وجود خود منظور از «دروننگرى و خودکاوى» اين است که انسان با تأمل در وجود خويش و استعدادهاى درونى و کششهاى باطنىِ خود، هدف اصلى و کمال نهايى و نيز مسير سعادت حقيقى را بشناسد، نه اينکه پيوندهاى وجودى خود را با ديگران نديده انگارد و امکاناتى را که براى پيشرفت و تکامل در پرتو اجتماع و همکارى وجود دارد انکار کند (مصباح يزدي، 1396، ص12).
ب) براي خداشناسي علاوه بر شيوه تحصيل معرفت و حکمت ديني ـ که در سطور قبل به آن اشاره شد ـ راه ديگري نيز در انديشه علامه مصباح ارائه ميشود و آن مراجعه به امور فطري نهادينه شده در وجود انسان، ازجمله شناختهاي فطري است.
البته شناخت در ايجاد گرايشهاي مثبت و منفي دخالت دارد؛ اما بسيار رخ ميدهد که انسان با وجود شناخت رفتار خوب، گرايشي بهسوي آن ندارد يا گرايش او ضعيف است که اين نشاندهنده نيازمند بودن گرايشها به تلاش دروني براي ايجاد يا تقويت آنهاست.