Abstract:
راههاي نيل به خداشناسي به چهار رهيافت كلي عقلگرايي، نقلگرايي، تجربهگرايي و شهودگرايي قابل تقسيم است. فخر رازي از متفكران اشعري است که به رهيافت عقلگرايي در خداشناسي اعتقاد دارد و تنها راه معرفت الله را استدلال و برهان ميداند. بر همين اساس وي معتقد است شناختي كه براي ما نسبت به خداوند متعال حاصل ميشود معرفتي كلي و نامتعين است.
رهیافت عقل گرایانه فخررازی از سه جهت قابل نقد است. مهمترين اشکالی كه بر چنين رهيافتي وارد است حصر روششناختي و ناديده گرفتن علم حضوري و رهيافت شهودي به عنوان با ارزشترين مسير براي نيل به معرفت الله است. امتناع از پذيرش سرشت مشترك انسانها و به تبع آن نفي خداشناسي فطري مشكل ديگر رهيافت عقلگرايانه فخر رازي است.
پذيرش امكان رؤيت خداوند توسط انسان و ارائه ادله متعدد قرآني براي اثبات آن از سوي فخر رازي كه در واقع موجب معرفتي شخصي ميگردد از چالشهاي مهم پيشروي وي است كه موجب تعارض دروني مواضع خداشناسانه اوست.
Machine summary:
(موسوي، ١٣٩٦) همان گونه که از عناوين آثار ياد شده پيداسـت در هـيچ کـدام از آنهـا رهيافـت صـرفا عقل گرايانه فخر رازي و ارزيابي آن مورد توجه نبـوده ، بلکـه بيشـتر تـلاش شـده ادلـه فخـر رازي براي اثبات وجود خداوند بيان شود و احيانا با انديشمند ديگري مقايسه گردد؛ امـا در مقاله حاضر از بررسي ادله عقلي فخـر رازي در اثبـات وجـود خـدا اجتنـاب شـده و تـلاش ميشود براساس تصـريحات خـود وي دربـاره راه هـاي خداشناسـي و همچنـين مشـي کلـي معرفت شناسي او، رويکرد عقل گرايانه اش تبيين و سـپس ارزيـابي شـود.
نکته ديگر پاسخ به اين سؤال است که اگر تنها راه معرفت خداونـد اسـتدلال و برهـان است پس جايگاه دين در شناخت خداوند چه مـيشـود؟ گرچـه فخـر رازي مسـتقلا چنـين سؤالي را طرح نکرده است ولي از مجموع مطالبي که آورده اسـت مـيتـوان نتيجـه گرفـت پاسخ وي به اين سؤال همان پاسخ کلي که متکلمان درباره فايده نبوت ميدهند، يعني آنچه را عقل درک ميکند، فايده دين ، تأييد حکم عقل و در نتيجه آرامش انسان و دل سپردگي به آن چيزي است که ميفهميده و آنچـه را عقـل درک نمـيکنـد ديـن بـه انسـان آمـوزش مي دهـد.
در مورد نقش آموزه هاي ديني در خداشناسي پيش تر از فخر رازي نقل کرديم کـه در نظريه ايشان اتکا به شرع فقط در حـوزه آشـنايي بـا احکـام خداونـد لازم اسـت ودر حـوزه شناخت ذات ، صفات جلال و صفات اکرام و افعـال الهـي عقـل مـيتوانـد از طريـق تحليـل صفات مخلوقات به شناخت خداوند دست يابد، و بيانـات شـرع ، صـرفا ارشـاد بـه احکـامي است که عقل خودش درک ميکند.