Abstract:
سیره عقلا اصطلاحی در علم فقه و اصول است که به روش و سلوک خردمندان بر انجام یا ترک کاری بدون دخالت و تاثیر عوامل زمانی، مکانی، نژادی، دینی و گروهی اطلاق میشود. سیره عقلا در تمام جوامع اسلامی مدنظر و ملاک عمل بوده است. شرع مقدس اسلام نیز بسیاری از عرفهای عقلایی زمان خود را امضاء کرده است. سیره عقلا یکی از ادله مهم استخراج احکام شمرده میشود. ازاینرو در علم اصول و فقه فریقین دارای نقش مهمی در استنباط احکام است. سیره عقلا ازنظر معنایی با واژههایی همچون سیره، عرف، عقل، دلیل عقلی در ارتباط است. بررسی متون فقهی و اصولی علماء اهل سنت نشان میدهد که ایشان از سیره عقلا با عناوینی چون «عرف عام»، «عادت عقلا»، «بنای عقلا» و واژههای معادل استفاده کردهاند. ازنظر علماء اهل سنت سیره با داشتن شرایطی حجت است و میتواند بهعنوان دلیلی برای استنباط احکام قرار گیرد، هرچند که در مورد حجیت و دلیلیات آن، بحث و نظریات متفاوتی مطرح است. سیره عقلا در علم اصول و فقه اهل سنت از طریق اثبات حجیت برای بسیاری از موضوعات اصولی همچون قیاس، مصالح مرسله، استحسان و... همچنین از طریق تبیین و رفع ابهام از بسیاری از موضوعات و مصادیق فقهی، استکشاف حکم شرعی و حتی حکم تکلیفی، توانسته در استنباط احکام نقش داشته باشد. علماء شیعه نیز در منابع اصولی و فقهی خود در موارد زیادی به سیره عقلا استناد کردهاند، ازنظر علماء شیعه، سیره عقلا با لحاظ شرایطی حجت است و میتواند بهعنوان یک دلیل معتبر در استنباط احکام نقش داشته باشد. سیره عقلا در استنباط احکام در علم اصول و فقه شیعه از طریق حجیت دادن به برخی موضوعات اصولی، تشخیص موضوعات و مصادیق فقهی و رفع ابهام از آنها، نقش داشته است. لازم به ذکر است پژوهش حاضر بهصورت توصیفی-تحلیلی به این مهم دستیافته است.
Machine summary:
سیره عقلا در علم اصول و فقه اهل سنت از طریق اثبات حجیت برای بسیاری از موضوعات اصولی همچون قیاس، مصالح مرسله، استحسان و...
سیره عقلا در استنباط احکام در علم اصول و فقه شیعه از طریق حجیت دادن به برخی موضوعات اصولی، تشخیص موضوعات و مصادیق فقهی و رفع ابهام از آنها، نقش داشته است.
در این بخش از پژوهش کاربردهای سیره عقلا از منظر علمای اهل سنت که بهعنوان وجوه تمایز پنداشته شدهاند مورد تبیین و بررسی و مداقه قرار میگیرند: الف-حجیت قیاس یکی از مواردی که اهل سنت در علم اصول برای حجیت آن به سیره عقلا استناد کردهاند قیاس است که معنای لغوی معروفتر قیاس در منظر اهل سنت عبارت است از سنجش و اندازهگیری و در اصطلاح درجایی است که به علت تشابه بر معلومی حکم شود همچون حکمی که پیرامون معلومی دیگر به اثبات رسیده است، حال در ادامه بهصورت مشروحتر این کاربرد سیره عقلایی در میان اهل سنت تشریح خواهد شد.
( الآمدی،1408، ج 4،ص 216) هرچند که در مورد دلیل بودن یا نبودن مصالح مرسله و در مورد حجیت و عدم حجیت آن بحث است اما میتوان گفت که مصالح مرسله بهطورکلی در علم اصول اهل سنت حجت است و اغلب علماء اهل سنت آن را بهعنوان دلیل قبول دارند و دلایلی در حجیت آن بیان کردهاند که یکی از این دلایل سیره عقلا است.