Abstract:
کارکرد به معنای نتیجه و اثر یک واقعه یا حرکت است. از این منظر شعائر حسینی در حوزه اجتماعی در عصر قاجار کارکردهای مهمی داشتند. این کارکردها در دو بُعد سیاسی-اجتماعی و دین باوری و فردی متبلور شدهبود. هرچند ماهیت اساسی ظهور و بروز این کارکردها و برگزاری آنها در جامعه، موجب انسجام و همبستگی اجتماعی شده بود، اما این بدین معنا نیست که این کارکردها برای تمامی آحاد افراد مردم و نهادها یکسان بود. در برخی موارد حتی شیوه برگزاری این آیینها موجب نزاعهای داخلی و گسستگی اجتماعی شده بود. واکاوی کارکردهای شعائر حسینی در ایران عصر قاجار به خصوص در آستانه عصر مشروطه و آشنایی روز افزون ایرانیان با مظاهر تمدن غربی میتواند میزان اثرگذاری اجتماعی این مناسک و آیینها را در میان طبقات گوناگون مردم را مشخص کرده و آسیبهای وارد شده برجامعه را از این ناحیه شناسایی کند.
Husayni rituals played significant roles in the Qajar period. These effects were noticeable on two levels: socio-political and individual. Although they exerted various pressures on various classes of people, they never unified their religious manifestations in a way that it might be intended by the Qajar rulers. Yet, the end of the Qajar period was coterminous with the Constitutional movement and the Persians' encounter with the West. Albeit such barriers and the then widespread irreligiosity, the main body of the Persian community never left religious rituals, particularly those that pertain to Imam al-Husayn.
Machine summary:
این دو کار علمی به انضمام مقاله «بررسی سیر تطور مراسم سوگواری شیعه در عصر قاجار با تکیه بر سفرنامههای غربی» نوشته سمیه عباسی که از ده سفرنامه برای نگارش آن استفاده کرده است، نگاه کلی و گزارشی دارند و در برخی موارد تحلیل و تذکر اشتباهات سفرنامهنویسان در نگاه دفاع از آیینها و شعائر مذهبی نیز ارائه دادهاند.
از دیگر آثار میتوان به مقاله «آیینها و اقتدار تشیع: تحکیم تشیع صفوی: مذهب پرطرفدار و مردمی» نوشته ژان کالمار، تعزیه در ایران اثر صادق همایونی، تعزیه خوانی: حدیث قدسی مصائب در نمایش آیینی به قلم علی بلوکباشی، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران نوشته عنایت الله شهیدی، رسانه شیعه از محسن حسام مظاهری، تاریخ و جلوه های عزاداری امام حسین علیه السلام در ایران اثر اصغر حیدری و شکلگیری و تحول مراسم مذهبی در عهد صفویه نگارش حسین ایزدی اشاره کرد.
از دیگر سو میتوان این احتمال را مطرح کرد که در این رخدادها توجه حوزه اجتماعی به یک هدف مقدس و ماوراء، بیش از پیش بوده و نگاه به شعائر و مناسک مذهبی در میان آحاد افراد جامعه بیشتر ظهور و بروز میکند.
به عبارت دیگر برگزاری مناسک و شعائر مذهبی موجب غلیان عواطف و احساسات افراد جامعه شده و سبب میشود که با برپایی اعمال مشترک که نشأت گرفته از باورهای مشترک است، به یک اجتماع با هدف مشترک تبدیل شوند، که این امر نیز نهایتا منجر به نزدیک شدن افراد شرکت کننده به حوزه قدسی و پایبندی بیشتر آنها به آموزههای دینی میشود.