Abstract:
هدف از پژوهش حاضر بررسی تحلیلهای انجام شده در رابطه با حضور اژدها در هنر اسلامی ایرانی بخصوص علامتهای عاشورایی است. در طرفین تیغه های توغ سر اژدها دیده میشود که نسبت به سایر عناصر از دلایل کمتر شناخته شدهای برخوردار است. برخی از محققین این عرصه بر این باورند که این سرها، نماد لشکر جنیان حاضر در روز عاشورا است، که برای یاری امام حسین (ع) اذن ورود به میدان جنگ خواستند و امام موافقت نفرمودند. (یعنی نماد خیر و یاری). برخی دیگر نماد عقوبت کار ستمگران میدانند که گرفتار آتش جهنّم(مار غاشیه) میشوند. (یعنی نماد شرّ) و اما آنچه از اساطیر باستانی ایران زمین بر می آید و درنگاره های قدیمی به تصویر کشیده شده، اژدها نمادی دوگانه است گاه نماد شرارت، خشکسالی و خویِ زشت، همچون مارهای شانه ضحاک و گاهی نمادی از نگهبان درخت زندگی و گنجهای با ارزش. چنانکه از مستندات بر می آید توغ از زمان آق قویونلوها در ایران کاربرد داشته است، اما از دوران صفویه و بعد از آن به صورت ادوات خاص عزاداری سیدالشهدا، جایگاه خاص خود را در میان شیعیان پیدا کرده است. روش پژوهش تفسیری-کیفی بوده و سئوالات بنیادی عبارتند از: حضور اژدها بر روی علامتهای عاشورایی نمادچیست؟و سیر تحول فرمی «دهانه اژدر» چگونه بوده است؟ پژوهش حاضر نشان میدهد حضور اژدرها بر روی توغ میتواند اشارهای غیرمستقیم به نبود آب و شهادت امام و یارانشان در اوج عطش و تشنگی داشته باشد و یا نمادی از نگهبانان درخت زندگی و گنج پنهان عالم معنی است.
This study aims to investigate the studies done on the dragons in Iranian Islamic art, especially the signs of Ashura. On both blades of Togh, you can see a less known element, i.e. dragon’s heads.These heads have been considered as symbols of the Geniis’ army who asked Imam Hussein to let them enter the battlefield on the day of Ashura but he did not agree (as a symbol of good and help)Others consider them as the symbol of the punishment of the oppressors caught in the fires of hell and "Ghashiyah snake”)as a symbol of evil). But according to the ancient myths of Iran and old paintings, the dragon is a dual symbol of both the evil of drought and ugly temperament Like Zahak's shoulder snakes and a symbol of the life tree’s guardian and precious treasures. Since the Agh-e Quyunlus era, Togh has been used in Iran but since the Safavid period and after that, Shiites have lauded it as a special mourning tool for Sayyid al-Shuhada.This study shows that this dragon can indirectly refer to the lack of water, the martyrdom of Imam and his companions while they were thirsty or a symbol of the guards, a cypress (freedom) and hidden treasure of the universe. The research method is descriptive-analytical and its basic questions are as follows1. What does the dragon on the Ashura symbol stands for?2. How has the torpedo mouth been evolved?
Machine summary:
(٢٠١١ ,DaneshVari) در مورد واژه شناسي اژدها، منصور رستگار فسايي در کتاب خود با عنوان اژدها در اساطير ايران ، با استناد به برخي اشعار و متون ، به بررسي اژدها و خصوصيات ظاهري آن پرداخته است (رستگار فسايي ، ١٣٧٩) در مقالات ديگري به نقش اژدها در سفاليه ها و کاشي ها (حسيني ، ١٣٩٠) در نگارگري ايراني (طاهري ، ١٣٨٨).
در ادبيات با عنوان اژدها نماد کدام خشک سالي ؟ (شهرويي ، ١٣٩٤) و اژدها در اسطوره ها و فرهنگ ايران و چين (نائب زاده و سامانيان ، ١٣٩٤) اشاره شده است و براي پژوهش حاضر از داده هاي اين پژوهش ها استفاده شده است اما در هيچ يک از پيشينه هاي ياد شده به تنديس سر اژدهاي موجود بر توغ هاي عاشورايي از منظر نمادشناسي پرداخت نشده است .
هر چند در مبحث ويژگي هاي ساختاري و نمادين توغ ايراني (مشهدي نوش آبادي ، ١٣٩٤) به موضوع حضور عناصري همچون اژدر بر روي علامت پرداخته ولي توضيحي در مورد اين که نماد چه چيزهايي مي تواند باشد نداده است .
«در واقع آنچه بر اين علم ها نقش شده نمادي از اسطوره هاي کهن و جلوه اي از گوشه هايي از تاريخ دين ، مذهب و اعتقاد به وحدانيت و توجه به آسمان و نيز بيداري و هشياري مداوم در برابر اژدهاي ستم و بيداد است » (همايوني ، ١٣٧٦؛ ص ١٢) (رجوع شود به تصویر صفحه) تصوير شماره ٧: عنوان اثر: روز محشر، اثر استاد محمد مدبر، مکتب قهوه خانه اي، دو عدد اژدها (مار غاشيه ) در گوشه هاي راست و چپ تصوير يکي بزرگ و ديگري کوچک به چشم ميخورد رواياتي هم در مورد حضرت علي (ع ) و اژدها وجود دارد از جمله : «در آن صحراي سوزان عربستان ، زير سايه اي از بوتۀ خار مغيلان کودک شيرخواري خفته بود.