Abstract:
هدف این مقاله بررسی سیمای خرد در خمسه حکیم نظامی گنجه ای است. خرد و عقل از مهمترین عناصر مفهومی و واژگانی در ادب فارسی است که دامنه کاربرد آن در نظم و نثر در طول دوران گسترش یافته و در نحله های فکری و فلسفی، حکمت و عرفان دستخوش تغییر و تحولات بسیاری گردیده است. مفهوم اصطلاح عقل و مشتقات آن در فرهنگ و اندیشه ایرانی پیوسته محل اختلاف بوده و چون غالباً با فلسفه یونانی و کلام اسلامی و اندیشههای صوفیانه در آمیخته است؛ مفاهیم متعددی از آن برداشت گردیده است. نظامی به تبع نظرگاه خود به خرد دیدگاه دو گانه ای دارد. از یک سو به ستایش عقل و خرد پرداخته و جایگاه عقل را در هدایت انسان ممتاز می داند و از سوی دیگر با توجه به دیدگاه عرفانی و وابستگی به شریعت عقل برای رسیدن به معرفت و شناخت حضرت حق راه به جایی نمیبرد و در این زمینه خرد را چندان مورد اعتماد نمی داند. با توجه به این دوگانگی، در این جستار به جایگاه خرد و عقل در جهان بینی عرفانی و کلامی و دلایل ناتوانی آن در شناخت حق از دیدگاه نظامی پرداخته خواهد شد.
The purpose of this article is to examine the image of wisdom in Khamsa Hakim Nizami Ganjai. Wisdom and intellect are among the most important conceptual and lexical elements in Persian literature, whose range of use in poetry and prose has expanded throughout the era and has undergone many changes and transformations in intellectual and philosophical ways, wisdom and mysticism. The concept of the term 'Aql' and its derivatives in Iranian culture and thought has been a constant source of controversy, and because it is often mixed with Greek philosophy, Islamic words, and Sufi thoughts; Several concepts have been taken from it. Nizami has a dual view of wisdom according to his point of view. On the one hand, he praises reason and wisdom and considers the place of reason to be privileged in the guidance of man, and on the other hand, according to the mystical point of view and dependence on the Sharia, reason does not lead to the knowledge and recognition of the Holy Prophet, and in this context, wisdom does not consider it very reliable. Considering this duality, in this essay, the place of wisdom and reason in the mystical and theological worldview and the reasons for its inability to recognize the truth from a military point of view will be discussed.
Machine summary:
زين بيش خزينه چون توان داد آراست به نور عقل جانرا وافروخت به هر دو اين جهان را زين گونه بسي گهر فشانده (نظامي، ١٣٩٤ : ٤٦٥) عقل و خرد انساني نوري است تابيده بر جان آدمي و چون گوهري گران بها، از ناحيه خداوند به انسان ها عطا گرديده است .
پايان خرد ترازوي همه ايزدشناسي چه باشد جز دليلي يا قياسي قياس عقل تا آنجاست بر کار که صانع را دليل آيد پديدار مده انديشه را زين پيشتر راه که يا کوه آيدت در پيش يا چاه (نظامي، ١٣٩٠ : ١٠٠) خرد انساني را حد و مرزي است و تا آنجا کاربرد دارد و قابل اعتماد است که تو را به وجود پروردگار راهنمون گردد و بيرون از اين مرز خردورزي بايسته نيست .
از يک سو به ستايش عقل و خرد پرداخته و جايگاه عقل را در هدايت انسان ممتاز مي داند و از سوي ديگر با توجه به ديدگاه عرفاني و وابستگي به شريعت عقل براي رسيدن به معرفت و شناخت حضرت حق راه به جايي نميبرد و در اين زمينه خرد را چندان مورد اعتماد نمي داند.
از يک سو به ستايش عقل و خرد پرداخته و جايگاه عقل را در هدايت انسان ممتاز مي داند و از سوي ديگر با توجه به ديدگاه عرفاني و وابستگي به شريعت عقل براي رسيدن به معرفت و شناخت حضرت حق راه به جايي نميبرد و در اين زمينه خرد را چندان مورد اعتماد نمي داند.
- Nezami (1390), Khosrow and shirin,corrected by Hassan Dastgerdi, vahid, Tehran- Armaqan pub.