Abstract:
با روی کار آمدن ایلخانان جامعه علمی و فرهنگی ایران از انفعال و ایستایی چند دهه حاکمیت مغول بیرون آمد. تساهل و مدارای مذهبی ایلخانان تأثیر ویژهای بر رشد فرهنگ و آموزش در این عصر داشت. نظر به اهمیتی که مراکز علمی آذربایجان در عصر مورد نظر داشته-اند همچنین با توجه به اهتمام در امر تاسیس مدارس مقارن با قرن نهم ه.ق در منطقه آذربایجان و شمال غربی ایران و توسعه و ترقی علوم در این ناحیه پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سوال است که جایگاه وضعیت علمی مراکز علمی آذربایجان در قرن نهم هجری چگونه بوده و چه پیامدهای اجتماعی با تاکید بر مذهب داشتهاند؟ روش تحقیق بهصورت توصیفی – تحلیلی میباشد. نتایج حاکی از آن است که مدارس مهمترین مراکز علمی قرن نهم بودند که هم ازنظر تعداد و هم میزان فعالیتهای آموزشی بر سایر مراکز برتری داشتند. در این دوره مدارس بسیاری برای نشر و گسترش علم ساخته و یا بازسازی شدند. عمدهترین علومی که در این دوره در مدارس تدریس میشد علوم کلامی، ریاضی و فلسفه بود. از سوی دیگر به عنوان یک نتیجه قابل توجه، در فعالیتهای علمی پس از حمله مغول، روح متعصب و خشک مذهبی که در عهد خلفا براساس جانبداری از مذاهب اهل سنت حاکم بود، در قرن نهم از میان رفت. البته نباید نقش رصدخانهها و اهمیت آنان در کنار مدارس را نادیده گرفت، زیرا تأسیس رصدخانهای همچون رصدخانه مراغه با جمعی از اندیشمندان آن زمان نقش بسیار پررنگی در رواج علم و دانش در این خطه داشته است.
With the coming to power of the Ilkhans, the scientific and cultural community of Iran emerged from the passivity and stagnation of decades of Mongol rule. The religious tolerance of the Ilkhans had a special effect on the growth of culture and education in this era. Considering the importance of Azerbaijani scientific centers in the era under study, this study also aims to establish schools in the ninth century AH in the region of Azerbaijan and northwestern Iran and the development and advancement of science in this area. The answer to this question is what was the scientific status of the scientific centers of Azerbaijan in the ninth century AH and what were the social consequences with the emphasis on religion? The research method is descriptive-analytical. The results show that schools were the most important scientific centers of the ninth century, which were superior to other centers both in terms of the number and amount of educational activities. During this period, many schools were built or rebuilt to spread science. The main sciences taught in schools during this period were theology, mathematics and philosophy. On the other hand, as a remarkable result, in the scientific activities after the Mongol invasion, the fanatical and dry religious spirit that prevailed in the caliphate during the reign of the Sunni sects, disappeared in the ninth century. Of course, the role of observatories and their importance along with schools should not be ignored, because the establishment of an observatory such as the Maragheh Observatory with a group of thinkers at that time played a very important role in the spread of science and knowledge in this region.
Machine summary:
نظر به اهميتي که مراکز علمي آذربايجان در عصر مورد بحث اين پژوهش داشته اند و از سويي نقش دانشمندان بزرگ شيعي در تاسيس برخي از اين مراکز و توجه به جايگاه شيعيان در غناي فرهنگ و تمدن اسلامي بويژه در قرن هشتم و نهم هجري قمري، و همچنين موضوع شتاب در جنبش مدرسه سازي در منطقه آذربايجان و شمال غربي ايران و توسعه و ترقي علوم در اين ناحيه ، مسأله اساسي ديگري را نيز نشان ميدهد و آن نقش و دخالت قدرت سياسي در روند توسعه دانش در اين منطقه است .
مدرسه رشيديه در اواخر سده هفتم هجري خواجه رشيدالدين فضل الله همداني، دانشور نامور و سياستمدار شهير به وزارت رسيد و براي رواج و فراگير شدن علم و دانش اقدام به تأسيس مدارس و مراکزي در تبريز و ديگر شهرهاي آذربايجان کرد؛ از جمله آنها مدرسه اي بود که در مراغه بنا نهاد و از دانشمندان و عالمان شهر براي تدريس علوم و تربيت طلاب دعوت کرد، همچنين براي استمرار حيات ظاهري در مدرسه و مخارج و هزينه هاي آن ، روستاها و املاکي را وقف نمود که در اينجا آورده ميشود: و اما املاک مراغه از کوره آذربيجان : تمامت قريه «خلجان » نزديک قلعه روئين دز و فاصل ميان ايشان يک وادي است و اين خلجان هم از ناحيه دزجرود است با جمله حقوق و مرافق .