Abstract:
واژه «قانت» از واژگان مهم و کلیدی در نظام معنایی قرآن کریم است که بسامد تکرار نسبی آن نماد اهمیت و جایگاه معنایی مهم آن در شبکه مفهومی کتاب خداوند است. این نوشتار میکوشد ضمن تحلیل جایگاه واژه «قانت» در قرآن کریم با استفاده از روش معناشناسی توصیفی و همزمانی، مفهوم این واژه را تبیین و مولفههای معنایی آن را از قرآن کریم استخراج کند. حاصل این تحقیق نشان میدهد که قانت در کاربرد وحیانی بر محور همنشینی با واژههایی مانند الله، اسلام، ایمان، صالح، شرک و نشوز رابطه معنایی دارد و در بخشی از مولفههای معنایی با برخی از آنها تقابل معنایی دارد. بر محور جانشینی نیز با واژههایی مثل اواب، تسلیم، اطاعت، عبودیت، خشوع و اخبات در یک حوزه معنایی قرار گرفته است. مفهوم محوری در تحلیل مولفهای این واژه، «اطاعت» است که در کنار آن میتوان از مفاهیم دیگری مانند «اختصاص به خداوند»، «تسلیم»، «عبودیت»، «خشوع»، «عدم تکبر» و... یاد کرد.
Machine summary:
برخي از محققان علوم قرآني «قنوت» را مشتمل بر دو قسم تکويني و تشريعي دانستهاند (مصطفوي، ۱۴۳۰ق، ج ۹، ص ۳۲۴)؛ براي نمونه در آيۀ «وَلَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ کلٌّ لَهُ قَانِتُونَ» (روم: ۲۶) با استناد به قرينۀ سياق «قانتون» به طاعت و فرمانبري تکويني موجودات در برابر خداوند متعال اشاره دارد و در آيۀ «حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتين» (بقره: ۲۳۸)، قنوت به طاعت تشريعي معنا شده است.
» (تحريم: 5) نيز رتبۀ لفظ «قانت» پس از اسلام و ايمان است که نشان از وجوب تحقق اسلام تشريعي براي تحقق قنوت تشريعي در انسان دارد که اطاعت و انقياد همراه با خضوع را نتيجه ميدهد (طباطبائي، 1390ق، ج 19، ص 333).
مراد از اطاعت در آيات فوق، اطاعت بيچون و چرا و بدون اعتراض قلبي و اکراه خارجي است که «قنوت» نام دارد و از ثمرات اسلام و ايمان است (سيد قطب، 1425ق، ج 5، ص 2862؛ حوى، 1424ق، ج 8، ص 4427)؛ به اين معنا که در تفکر قرآن کريم اگر فردي خودش را مؤمن ميداند، بايد اطاعتپذيري قلبي و قنوت نيز داشته باشد و اساساً بدون اطاعتپذيري قلبي از خدا و رسول و اولوالأمر، ايمان واقعي تحقق پيدا نميکند (ر.
اما با وجود نوعي اشتراک معنايي ميان واژگان «قانت» و «اواب»، ارزش معنايي آنها کاملاً متفاوت است؛ زيرا معناي اصلي ماده اوب همان رجوع است و در قرآن کريم در سياق بازگشت به سوي خدا و فرمانبرداري از او بهکار رفته است؛ اما مادۀ قانت تداعيبخش مفهوم خضوع در برابر الهي و فرامين اوست.