Abstract:
چکیدهشاهان و دولتمردان دورۀ قاجار با هدف تقویت نیروهای ارتش و توسعه و پیشرفت صنایع جنگی و همچنین رفع نیازهای ارتش ایران تلاش کردند تا کارخانههای نظامیِ تولید اسلحه و فشنگ تأسیس کنند. در راستای این امر مهم، به تأسیس کارخانههای اسلحهسازی، فشنگسازی و توپریزی توجه شد و در مقاطعی از دوران حکومت قاجار و در شهرهایی همانند تهران، تبریز و اصفهان تعدادی کارخانۀ نظامی پایهریزی شد.هدف: بررسی و تحلیل چگونگی احداث کارخانههای تولید اسلحه و فشنگ و نیز گزارش فعالیت آنها در دورۀ قاجار.روش/رویکرد پژوهش: این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و بر منابع کتابخانهای، روزنامهها و اسناد و مدارک آرشیوی مبتنی است.یافتهها و نتیجهگیری: اگرچه در دورههای نخستین حکومت قاجار بهویژه در مقاطع زمانی جنگهای ایران و روسیه، فعالیت و بازدهی کارخانههای نظامی در مسیر درست و مطلوبی قرار نگرفت، ولی از دورۀ ناصرالدینشاه نقش کارخانههای اسلحهسازی و فشنگسازی ملموستر شد؛ تاآنجاکه باوجود نبود خودکفایی کامل بخشی از نیازهای ارتش ایران ازطریق همین کارخانهها تأمین شد و واردات اسلحه در مقاطعی کاهش یافت و صنایع نظامی داخلی تاحدودی توسعه یافت.
Purpose: Kings and statesmen of the Qajar established military factories and produced weapons and cartridges in order to strengthen the military forces, develop the war industry, and fulfill the needs of the Iranian army. In this regard, some military factories were established in Tehran, Tabriz, and Esfahan. The purpose of this research is to investigate and analyze the performance of these factories from 1807 to 1922.Method and Research Design: Library resources including books and newspapers, and archival records were studied and analyzed.Findings and conclusion: At the beginning of the Qajar period, especially during the Iran-Russia wars, the performance of military factories was not efficient enough, but from the time of Nasir al-Din Shah, gunfire and cartridge factories played an important role. Despite the lack of self-sufficiency in this field, the factories succeeded in fulfilling some needs of the Iranian army, military equipment imports were reduced, and military industries developed significantly.