Abstract:
ایـن مقالـه بـا روش تحلیـل محتـوا و تاریخـی در پـی دسـتیابی بـه روش تفسـیری جابربـن
عبـداللّه انصـاری اسـت. بـدون اینکـه در پـی اسـتقراء همـه روایات تفسـیری جابر باشـد، بلکه
تنهـا بـه روایـات جابـر در تفسـیر مجمـع البیان و برخی دیگـر از احادیث او اکتفا کرده اسـت. بر
سـلبی» در تفسـیر نبوده اسـت و روایات تفسـیری جابر چند گونه است:بیـان معانـی واژه هـا، شـان نـزول آیـات، تعییـن مصـداق آیه، تفسـیر و توضیـح آیه، بیـان بطـون آیـه، علـوم قـرآن، احـکام فقهـی و عبـادات. همچنیـن روایاتـی از او کـه در زمینـهٔ تاریـخ، فضـال سـورهها و فضائـل اهـل بیـت اسـت و بـرای تفسـیر قرآن مفید اسـت. شـرح حالمختصـر جابـر و فرازهـای مهـم آن، جایـگاه جابـر نزد پیامبـر و اهل بیت و گـزارش دیدگاه منابعرجالـی شـیعه و سـنی در بـارهٔ جابـر، نیـز در مقالـه آمده اسـت.
Machine summary:
از آنجا که جابر از صحابیان برجسته و مورد توجه پیامبر (صلیاللهعلیهوآله)و ائمه(علیهمالسلام)بوده و نیز عمر طولانی داشته، بدیهی است که تعداد و به تبعِ آن گونههای روایات منقول از او متعدد باشد.
از این رو پژوهش حاضر تنها به روایات جابر در تفسیر مجمع البیان و برخی دیگر از احادیث او اکتفا کرده، که محقق معاصر جناب استاد حسین واثقی، آنها را در اثر ارزشمند خویش با عنوان «جابر بن عبدالله، حیاتُه و مسندُه» گرد آورده و مبنای ایشان، کتاب مجمعالبیان فضل بن حسن طبرسی، تصحیح علامه شعرانی است.
لذا تعداد روایات تفسیریِ منقول از پیامبر (صلیاللهعلیهوآله)در بین صحابه بسیار متفاوت است، ولی بهطور کلی میتوان گفت تفسیر صحابه این ویژگیها را داشته است: به شکل نَقل زبانی و روایت از پیامبر (صلیاللهعلیهوآله)بوده یعنی اجتهاد در بین ایشان کم بوده بلکه از آن بی نیاز بودند؛ مقید به تدوین تفسیر نبودند؛ کل قرآن تفسیر نمیشد؛ ساده تفسیر میکردند و به دنبال وجوه معنایی و اشتقاق کلمات نبودند؛ در مسائل کلامی و فقهی آراء مختلفی وجود نداشت؛ از تفسیر به رأی مبرّا بودند، و البته افزون بر روش نقلی، گاه اجتهادهایی نیز در تفسیر ایشان دیده میشد.
جابربن عبدالله در روایتی میگوید: «تَلا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله هذِهِ الآيَةَ: وَ مَا يَعْقِلُهَا إِلَا الْعَـالِمُونَ وقالَ: العالِمُ الَّذي عَقَلَ عَنِ اللّهِ، فَعَمِلَ بِطاعَتِهِ، وَاجتَنَبَ سَخَطَهُ»؛ (مسند جابر، ص 378، حدیث 412؛ به نقل از: مجمع البیان، ج 8، ص 284)؛ یعنی: پیامبر (صلیاللهعلیهوآله)این آیه را خواند و فرمود: عالم کسی است که از طرف خدا تعقل کند، پس به اوامر او کمر بندد و از نواهی او دور شود.