Abstract:
بحر طویل نام دو اصطلاح است یکی مربوط به علم عروض که نام یکی از اوزان غیر مطبوع عربی است و دوّم عنوانی است برای یکی از قالبهای شعری که بحر طویل فارسی یا عامیانه نامیده میشود . این گفتار حاصل بررسی و تحلیل بیش از یکصد قطعهی بحر طویل قدیم و جدید است که در ده بخش تقسیم شده است. با توجّه به مطالعهی انواع بحر طویل نویسنده تعریفی تازه از بحر طویل و مشخصّات و انواع و ویژگیهای آن ارائه میدهد و حدّ و مرز آن را با مسمّط و شعر نو روشن میسازد و مهّمترین سرایندگان آن را با توجّه به جستجو در منابع خطّی معرّفی میکند.هدف از این مقاله نشان دادن سابقهی کاهش و افزایش ارکان عروضی در شعر فارسی از طریق تفنّنهای ادبی؛ معرّفی بیشتر و بهتر این قالبهای شعری؛ قابلیّتهای این قالب شعری در طرح مضامین اجتماعی و مردمی و نشان دادن سابقه و اوّلین بحر طویل فارسی است.
Machine summary:
مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان سال 5 ـ شماره 15 ـ پاییز 85 بحر طویل فارسی حسن ذوالفقاری 1 چکیده کلیدواژه: 1- تعریف «شعری است به تسلسل که از توالی اختیاری یک رکن عروضی سالم خارج از سنتهای مرسوم عروضی به وجود میآید » مثل این قطعه از جمال سویدا (قرن دوازدهم هـ.
ب ـ بحر طویلهایی که نظم عددی خاص در ارکان هر بند رعایت نمیشود و تعداد ارکان هر بند متغیر و بسته به کشش مطلب و کوشش شاعر است؛ نظیر بحر طویل شاهدای نیشابوری (زنده قبل از 1045 ـ جنگ خطی دانشگاه تهران ، شمارهی 3194 ق.
الخ (میکروفیلم، شمارهی 262، کتابخانهی مرکزی دانشگاه تهران) در دو نمونهی اخیر و نمونههای دیگر تعریف مسمط صادق است یعنی به جز بیت آخر بقیهی ابیات متفقالقافیه هستند و قافیهی درونی بین پارههای هر بیت وجود دارد، حال آنکه بین پارههای بحر طویل سجع و ترصیع برقرار است و دیگر این که بحر طویل از مزاحفات یک بحر یا از بحور مختلفالارکان ساخته نمیشود در حالی که مسمط مسجع عبدالواسع در بحر مضارع مثمن مکفوف محذوف (مفاعیل فاعلن، مفاعیل فاعلن) و مسمط ابن غیاث در بحر متقارب مثمن اثلم (فعلن فعولن، فعلن فعولن) سروده شده است.
الخ» (بررسی اجمالی شعر نو/17) 8- قدیمیترین بحر طویل اما قدیمترین نمونهی موجود بحر طویل متعلق به جنگ خطی شمارهی 3528 کتابخانهی مرکزی دانشگاه تهران با تاریخ 844 ق.
در نمونههای اولیه دیده میشود مانند: بحر طویل دانیال دولتخانی ـ فایز ـ بحر طویل منسوب به صائب تبریزی (جنگ خطی، کتابخانهی مرکزی، شمارهی 2465)(فوت 1080 ق.