Abstract:
تاریخ رشیدی اثری است به زبان فارسی،متعلق به سدهء دهم هجری.نویسندهء آن میرزا حیدر دوغلات یکی از مغول/رکان تربیت یافته در مکتب فرهنگ ایران اسلامی است.این اثر اگرچه برای ایرانیان تا اندازهای ناشناخته مانده،برای ملتهای ازبکستان، قزاقستان،ترکمنستان،قرقیزستان و بخشی از چین کنونی(اویغورستان)که با ترجمهء ترکی کتاب آشنایند،کتابی است کاملا آشنا و مایهء افتخار جامعهء علمی آن کشورها. امروز در کشورهای یاد شده،بنیادهای علمی بسیاری به نام میرزا حیدر به ثبت رسیده و نام برخی از دانشگاههای بزرگ،با نام این نویسنده زینت یافته است.کتاب به زبان اصلی یعنی زبان فارسی،به همت میراث مکتوب در سال 1383 ش به چاپ رسیده و تعداد قابل توجهی از نسخههای آن به کشورهای مذکور فرستاده شده است؛اما به نظر نگارنده،مصحح به دلایلی که برخی از آنها ضمن مقاله یاد شده،نتوانسته است چنانکه باید از عهدهء تصحیح و ویرایش و پیرایش این متن مهم برآید.در این مقاله،علاوه بر نقد تصحیح این اثر،به برجستگیهای تاریخی،ادبی و زبانی کتاب اشاره و ضرورت باز تصحیح و بازچاپ آن گوشزد شده است.
Machine summary:
"نه از آن جهت که چرا عین نسخه را رعایت کرده،بل از آن روی که در میان این همه تعلیق کتاب که گاه بیفایده مینماید،چرا متعرض این نکتههای ضروری نشده است؟نمونهء دیگر اینکه«حزم»را«خرم» خوانده و ضبط کرده است(همان،ص 71)؛درحالیکه حتی اگر در نسخهء اساس به همین شکل میبود،میتوانست از ترادف آن،که احتیاط بوده است و در متن آمده، آن را قیاسا تصحیح کند،یا دست کم اگر هم کار او تصحیح انتقادی بوده-که نبوده -در پانوشت به بازگویی این حقیقت که نه چندان هم تلخ بوده است،بپردازد.
میرزا حیدر میگوید: خداوندی که ترک جنگجوی بهرام را که شحنهء انجمن پنجم است به تیر نگهداری عظمتش موسوم گردانید و هندوی تندخوی کیوان را که چوبکزن باهم هفتم ایوان است،به طلایه گردش سرادق سلطنت مقرر ساخته و خورشید جمشیدوش را در کرته زرکش بر تخت گاه طارم چهارم افکنده و تیر دبیر را ناظر ایوان ابداعیان که فیکون و مشرف دیوان [ن و القلم و ما یسطرون] گردانید: سر پادشاهان گردنفراز به درگاه او بر زمین نیاز نه گردنکشان را بگیرد به فور نه عذرآوران را براند به جور مر او را سزد کبریا و منی که ملکش قدیم است و ذاتش غنی3 باری ما از نوشتهء بالا و دیگر مطالب کتاب به این نتیجه میرسیم که مؤلف بهطور مثال با بوستان و گلستان سعدی،غزل حافظ،جهانگشای جوینی،تاریخ وصاف، جامع التواریخ و دیگر آثار دست اول آشنا بوده است؛با قرآن و حدیث انس داشته و هنر نویسندگی را نیک میدانسته است از تاریخ کهن ما باخبر بوده و با هنر به کارگیری تمهای زبان فارسی،از جمله ستارهها و فلک و ثوابت،آشنا بوده است."