Abstract:
انعقاد قرارداد 1919 ایران و انگلستان نقطهء عطف مهمی در تاریخ معاصر ایران و روابط این کشور با انگستان بود.لرد کرزن وزیر امور خارجهء انگلستان،طراح این قرارداد بود.هرچند حکومت هندوستان با انعقاد آن مخالفت میکرد،اما دیگر وزارتخانههای انگلستان نیز سرانجام با اکراه آن را پذیرفتند.از آنجا که مذاکرات برای انعقاد قرارداد کاملا محرمانه صورت گرفت و مدتها به طول انجامید و در نتیجه بیم آن میرفت که این قرارداد استقلال ایران را از بین ببرد و ایران را تحت الحمایهء انگلستان سازد،ازاینرو با شکست مواجه شد.در ایران مخالفتهایی با قرارداد صورت گرفت و کشورهای آمریکا،فرانسه و روسیه نیز با آن مخالفت کردند.وزارت هند،وزرات خزانهداری و وزارت جنگ انگلستان نیز با اقدامات خود،زمینهء لازم برای شکست قرارداد را فراهم کردند.پس از کودتای 1921 و ظهور رضاخان و روی کار آمدن سلسلهء پهلوی و شروع فصل جدیدی در روابط ایران و انگستان،این قرارداد لغو شد.
Machine summary:
"و در شعری دیگر که بسیار طولانی بود و علیه قرارداد سروده شده بود،آمده است: «داستان موش و گربه است عهد ما و انگلیس موش را گر گربه برگیرد،رها چون میکند؟ شیر هم باشیم گر ما،روبهء دهر است او شیر را روباه معروف است،مغبون می کند!» [21] فرخی یزدی که احساس میکرد نقش فیروز در انعقاد این قرارداد باید شناخته شود، اشعاری به این مضمون سرود: «نصرة الدوله در فنای وطن در اروپا کند تلاش ببین گاه پاریس و گه ژنو او را با لبی پر ز ارتعاش ببین در بر لرد کرزنش دائم با صدای جگرخراش ببین همچو دلال در فروش وطن دائمی مشتریتراش ببین از لوید جرج بیشتر اصرار دارد این گرگبچه فاش ببین تا وطن را به انگلیس دهد کاسهء گرمتر از آش ببین» و زمانی که به علت مبارزه علیه قراردا در زندان بسر میبرد،اشعار زیر را سرود: «با وثوق الدوله،ای باد صبا گو این پبام با وطنخواهان ایران بدسلوکی نیک نیست آنکه تقصیری ندارد هیچ جز حب وطن جای او در هیچ مذهب محبس تاریک نیست آنکه استقلال ما را در قرار افشا نمود مقصدش از آن مواد شوم جز تملیک نیست» [31] در سال 6291،سرانجام وثوق الدوله فرصت یافت تا از خود و سیاستش در مجلس دفاع کند.
[53]چند روز پس از اینکه طرح قرارداد توسط کاکس به لندن فرستاده شد،وثوق الدوله تلگراف دیگری از مشاور الممالک دریافت کرد که در آن آمده بود از لرد هاردینگ(معاون ثابت وزارت امور خارجه)در پاریس پرسیده بود آیا بریتانیا از هیأت نمایندگی ایران در کنفرانس صلح حمایت خواهد کرد؟و هاردینگ پاسخ داده بود پذیرش این تقاضا موکول به نتیجهء مذاکرات تهران خواهد بود.
[85]کرزن نیز به سرعت پاسخ داد که به کلنل هاوس اطلاع داده است در حال مذاکره برای انعقاد یک قرارداد با دولت ایران میباشد و تنها علتی که باعث شد وی از کلنل هاوس بخواهد تا این مسئله را به اطلاع پرزیدنت برساند،این بود که توقف خود وی در پاریس بینهایت کوتاه بود."