Abstract:
هدف این مقاله بررسی دیدگاه های اخلاقی خواجه نصیرالدین طوسی و دلالتهای آن برای تربیت اخلاقی است. روش تحقیق به کار گرفته شده در این مقاله، کیفی از نوع تحلیلی ـ توصیفی، مبتنی بر مطالعه کتابخانه ای است. برای این منظور در وهله نخست به آثار و تالیفات خواجه طوسی به ویژه کتاب اخلاق ناصری و سپس به کتابها و مقالاتی مراجعه شد که در مورد تربیت اخلاقی بود. نظام اخلاقی خواجه طوسی بر شناخت نفس و اعتدال قوا مبتنی است. بر این اساس، مهمترین نتایج و دستاوردهای این تحقیق عبارت است از: شناسایی اهداف تربیت اخلاقی شامل اهدف غایی ـ واسطی و اهداف آموزشی، شناسایی اصول تربیت اخلاقی شامل شرافت و ارزشمندی انسان، اقتدا به طبیعت طفل و... برای تحقق این اصول، روشهایی مانند پرهیز از همنشینی با بدان و دوری از شنیدن حکایات آنان و... شناسایی شده است.
Machine summary:
"بنابراین به منظور تهذیب قوای نفسانی و ایجاد صفت یا ملکه خاص اخلاقی روش عادات عقلانی مورد تأکید خواجه است؛زیرا فرد ممکن است در ابتدا بدون دلیل، عادات مورد نظر را بپذیرد ولی بتدریج به وسیله روشنگری عقل خود ضرورت آنها را احساس کند و آن عادات را آگاهانه به کار برد.
با توجه به نظر خواجه طوسی،همانگونه که در طب،گاهی استفاده از سم مباح است،استفاده از این روش،که با سمدرمانی در درمان بیماریهای جسمانی متناظر است به شرط رعایت اعتدال و نیفتادن در دام رذیلهای دیگر جایز و مباح است(طوسی،1360: 171)؛برای مثال اگر فردی در خود،صفت بخل را احساس کرد و روشهای مطرح شده به هیچوجه کارساز نبود،باید مانند اسرافکنندگان به بذل و بخشش بیش از اندازه مال و ثروت خود اقدام کند؛البته با ذکر این شرط که در صورت از بین بردن صفت بخل از ادامه این روش خودداری کند تا رذیله اسراف در او ایجاد نشود.
با توجه به اینکه تأکید خواجه طوسی بر تربیت اخلاقی از طریق عادت دادن کودکان،تنها تقلید کورکورانه نیست،وی معتقد است که فرد باید با افزایش سن، خود دلیل کارها را با نیروی عقل دریابد و عادات آموخته شده در کودکی را آگاهانه به کار گیرد؛همچنین با قرار گرفتن در عصر ارتباطات،که مبادله اطلاعات و دیدگاههای مختلف به آسانی صورت میپذیرد و حاصل آن میتواند بروز سؤالها و تردیدهای فراوان در حجیت و اعتبار دین،اخلاق و کارهای اخلاقی باشد،پیشنهاد میشود تربیت اخلاقی در این عصر،بیش از هر زمان دیگر،چهره عقلانی به خود گیرد."