Abstract:
این مقاله در پی تحلیل گفتمان مسلط روشنفکری و مطالعه تأثیر شرایط داخلی و خارجی جامعه ایران در شکل گیری اندیشه های روشنفکری آستانه انقلاب مشروطه است. محدوده تاریخی تحقیق،1270-1288 ه ش را در بر می گیرد. ویژگی های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه در قالب شرایط داخلی و تأثیرات فکری، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی- اقتصادی غرب تحت عنوان شرایط بین المللی مورد بحث قرار گرفته اند.
اندیشه های روشنفکری با مفهوم گفتمان دسته بندی شده اند. اطلاعات از دو طریق به دست آمده است: نخست مطالعه اسنادی منابع علمی و تاریخی درباره اوضاع و احوال جامعه آستانه انقلاب مشروطه ایران و دوم تحلیل محتوای کمی و کیفی ویژگی های گفتمان مسلط انقلاب مشروطه. در آستانه انقلاب مشروطه 38 شماره از روزنامه قانون میرزاملکم خان برای تحلیل محتوای گفتمان مسلط انتخاب شده است.
بر اساس یافته ها،اولا میان شرایط مختلف جامعه آستانه انقلاب مشروطه و گفتمان مسلط ارتباط وجود دارد. ثانیا برخی از ویژگی های گفتمان مسلط دارای همبستگی درونی هستند. ثالثا بسیاری از ویژگی های گفتمان مسلط با متغیر زمان دارای رابطه معنا دار است. بنابراین ،گفتمان مسلط بر انقلاب مشروطه را می توان به آینه ای تشبیه کرد که در آن شرایط جامعه، مشکلات و راه حل ها منعکس شده اند.
Machine summary:
این مقاله در پی تحلیل گفتمان مسلّط روشنفکری و مطالعه تأثیر شرایط داخلی و خارجی جامعه ایران در شکلگیری اندیشههای روشنفکری آستانه انقلاب مشروطه است.
اطّلاعات از دو طریق به دست آمده است:نخست مطالعه اسنادی منابع علمی و تاریخی درباره اوضاع و احوال جامعه آستانه انقلاب مشروطه ایران و دوم تحلیل محتوای کمّی و کیفی ویژگیهای گفتمان مسلّط انقلاب مشروطه.
در آستانه انقلاب مشروطه 38 شماره از روزنامه قانون میرزا ملکم خان برای تحلیل محتوای گفتمان مسلّط انتخاب شده است.
ملکم اندیشه آزادی را در ایران پراکنده و تمام مسائل زمان خود را به بحث گذاشته و مبانی حکومت ملّی را تشریح کرده است(راوندی، 1336:253).
در تحصیلات دقیق او نیز تردید شده است، این سؤال وجود دارد که چرا تحصیلات وی در نوزده سالگی به پایان رسیده است؟علاوه بر این، چرا ملکم از مشکلات و تضادهای جوامع غربی چیزی نگفته است؟بنابراین آرمان طبقه محافظه کار جامعه غربی را همچون ایدئولوژی انقلابی و پیشرو وارد ایران کرده است.
مشخّصات نمونه در تحلیل محتوا:برای مطالعه ویژگیهای گفتمان مسلط بر انقلاب مشروطه 38 شماره از روزنامه قانون میرزا ملکم خان انتخاب و همه آنها تحلیل شده است.
گرچه او عقیده دارد که قانون و ترقّی با ارزشهای اسلامی مغایرتی ندارد امّا الگوی مورد نظر ملکم از دموکراسی متکّی بر مبانی فکری و فلسفی غرب است(روزنامه قانون، نمره 34، ص 1).
بنای اندیشههای ملکم هرچند بر الگوی غربی است، امّا در مقوله ارزشهای دینی -مطابق آن چه از روزنامه قانون استخراج شده-نتیجه جدیدی به دست آمده است.