Abstract:
در این جستار به روش توصیفی و تحلیل اسناد (آیات، روایات، فتاوی، قواعد عربی و منطقی) دربارۀ عنوان محاربه و افساد فی الارض و ارتباط این دو مفهوم کلی و نسبتا کلی اشاره میشود. نخست به تعریف لغوی و اصطلاحی موضوع محاربه، سپس افساد فی الارض میپردازیم و پس از طرح مسئله در یک سیر تاریخی، پیشینۀ این بحث مهم و مسئله برانگیز را بررسی میکنیم. در پایان نشان خواهیم داد که محاربه و افساد فی الارض دو مقولۀ جدا و در عین حال از لحاظ مفهومی در ارتباط با هم هستند. ارتباط این دو مقوله از باب عنوان و معنون است. مجازات محاربه از نوع حد و به تناسب جرم و مجازات است، اما مجازات افساد فی الارض تحت عناوین جدید از نوع تعزیر خواهد بود.
Machine summary:
"به طور یقین منظور ابن زهره اجماع اصولی است و قطعا در اینجا با این همه روایات باب محاربه این اجماع مدرک است و تبعا حجت نیست، مگر این که منظور وی اجماع لغوی و فقهی باشد که صرف اتفاق است، هر چند این اتفاق کلی هم، چنان که از نظریات گذشته برآمد، محل تأمل است؛ اما در هر حال اجماع مدعای صاحب غنیه، شأن نزول آیۀ محاربه و از لحاظ عدالت کیفری مؤید ترجیح نظر مجازات بر مبنای تناسب جرم (نه تخییر مطلق) است.
بدین حکمت است که در آیۀ محاربه موصول الذین در صدر صلۀ «یسعون فی الارض فسادا» تکرار نشده و به عنوان ویژگی و حالت «الذین یحاربون الله و رسوله» ذکر شده است؛ نویسنده این ظرافت حکمی، ادبی و بلاغی (وصف اولیه و ثانویه یا معقول اولیه و ثانویه) را در جایی ندیده است که کسی مطرح کند و از باب لطف، نویسنده دریافته که تبعا آثار فقهی و حقوقی در باب تاسیس نهادهای کیفری جدید و نحوۀ مجازات تفاوت خواهند داشت 1 ؛ یعنی چون فساد مراتبی دارد و معنون به عناوین میگردد، الزاما مفسد شدیدترین مجازات را که اعدام باشد نخواهد داشت، مگر این که وصف پایدار و رفتار خطرناک مجرم باشد، چنان که در آیۀ محاربه چنین است."