Abstract:
واکاوی دقیق معانی اصطلاحات و مصداق یابی آن، از جمله مسائلی است که در مطالعات حدیث شناختی از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ زیرا گاه یک واژه در ادوار و مکاتب مختلف، مفاهیم گوناگون را افاده می کند. از این رو، بررسی معانی دقیق اصطلاحات و سیر تاریخی آنها می تواند برای پژوهشگران راهگشا باشد.نگارندگان در این نوشتار بر آن اند تا با رویکرد مذکور، به بررسی اصطلاح «قوی» در علم الحدیث بپردازند؛ اصطلاحی که در کتب روایی و فقهی، تقریبا به شانزده معنا به کار رفته است. از این رو، نخست به بیان سیر تاریخی پیدایش این اصطلاح و آغازین کاربردهای آن در مکتب حله و سپس در مکتب جبل عامل پرداخته و آن گاه مفهوم آن تبیین می گردد. از حاصل این جست و جو می توان دریافت عنصر مدح تالی ضعف و یا غیر ممدوح و مذموم بودن راوی امامی و یا مدح تالی وثاقت برای راوی غیر امامی، در تعریف حدیث قوی مدخلیت دارد. همچنین این پژوهش نشان می دهد که واضعان این اصطلاح، مناسبت معنای لغوی و اصطلاحی را چندان که باید در نظر نگرفته اند. در نتیجه، اگر بگوییم کار آنها قدری برای طالبان حدیث گمراه کننده است، سخنی به گزاف نخواهد بود.
Machine summary:
8 پس از وی، عالمان دیگر آن را به صورت اصطلاح ثانوی در کتابهای درایه مطرح کردند، 9 تا این که شیخ بهایی 10 و پس از وی میرداماد 11 با افزودن اصطلاح قوی، تقسیم خماسی از انواع حدیث را مطرح نمودند؛ اما پس از ایشان تقسیم رباعی همچنان جایگاه خود را در کتب حدیثی حفظ کرد 12 و تقسیم خماسی، به ویژه با توجه به منقح نبودن معنا و مدلول اصطلاح قوی، نتوانست ایدهای مقبول برای تقسیمبندی خبر واحد باشد 13 و نتیجهای جز منتقی الجمان، ج1، ص14؛ مشرق الشمسین، ص270؛ الرعایة، ص163.
9 این نامگذاری اگر «و قد یطلق القوی علی مروی الإمامی غیر الممدوح و لا المذموم، کنوح بن دراج، و ناجیة بن أبی عمارة الصیداوی، و أحمد بن عبد الله بن جعفر الحمیری، و غیرهم و هم کثیرون» (ذکری الشیعة، ج1، ص48؛ البدایة، ص125- 126؛ الرعایة، ص170؛ منتقی الجمان، ج1، ص4؛ المهذب البارع، ج1، ص66؛ مدارک الأحکام، ج8، ص479- 480؛ الوجیزة، ص539؛ الرواشح السماویة، ص72).
3 امامی غیر ممدوح و غیر مذموم و غیر امامی موثق این مورد اگر چه در تعریفهای مطرح در کتابهای علم الحدیث نیامده است، اما در لسان فقها کاربرد دارد؛ به عنوان نمونه خبر زیر از این قسم است: 4 الحسن بن محمد بن سماعة، عن علی بن الحسن بن حماد بن میمون، عن إسحاق بن عمار، عن أبی عبدالله _ علیه السلام _ فی رجل مات و ترک...
قوی به معنای روایت مشهور نمونۀ این مورد در متون فقهی زیاد نیست؛ به عنوان مثال سند ذیل از این قسم است: عدة من أصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن محمد بن الحسن بن شمـون، عن عبد الله بن مختلف الشیعة، ج7، ص273.