چکیده:
سراچه آوا و رنگ به عنوان یک متن درسی در زمینه خاقانی شناسی که به همت یک مرکز علمی و دانشگاهی (سازمان سمت) منتشر شده و مورد توجه گروههای علمی و استادان و دانشجویان خاقانی پژوه و علاقه مندان به ادب فارسی قرارگرفته، اثری است از هر لحاظ قابل بحث و بررسی. از رهگذر بررسی این اثر می توان علاوه بر روشن کردن فراز و فرودها و نقاط ضعف و قوت آن، دریچه وسیع تری بر نقد متون دانشگاهی گشود و ضمن رفع کاستیهای علمی متن بر ارزش علمی و سودمندی آن افزود؛ به گونه ای که استادان و دانشجویانی که این اثر علمی و دانشگاهی را به عنوان متن درسی خود برگزیده اند بتوانند در فضایی عالمانه تر در مورد دقایق و پیچیدگیهای شعر خاقانی سخن بگویند. در این مقاله ضمن معرفی کتاب و ذکر مهم ترین ویژگیهای آن، دیدگاههای شارح در مورد شماری از ابیات خاقانی مطرح شده و مشکلات ابیات مذکور گشوده شده است
خلاصه ماشینی:
شارح محترم بهتر بود برای شومی فیل به شواهدیاز قبیل این بیت سوزنی سمرقندی (ص ٤۱) استناد میفرمودند: ازپیــل و بــوم شــوم تــرو ناخجــسته تــر دیــدار روی اوســت بــه سیــصدهزار بــار ص ٤٢،ذیل : گوییام حج تو هفتادودو حـج بـود، امـسال ایـن چنـین سـفته مکــن تعبیـه در بـار، مــرا نوشته اند:به کارگرفتن شمار هفتـاد ودو، بـه کنایـۀ ایمـا از بـسیاری،نیـز از آن روی می تواند بود که خاقانی خواسته است بدین گونه ازهمۀکیشهاو گروه های اسلام یـاد کنـد: بر پایۀ سخنی بازگفته ازپیامبر (ص )، مسلمانان به هفتادودو گروه بخش خواهند شـدو هـر گروه کیش خویش را بهترین خواهد شمرد.
بدیهی است که خاقانی در زمان سرودن این بیت نه سال خورده بوده و نه چشم بـه راه مرگ داشته است ، چراکه بیـت از قـصیده ای اسـت کـه شـاعر در سـوگ عمـوو اسـتاد خویش ، کافیالدین عمر، سروده است و می دانیم کـه کـافیالـدین دربیـست وپـنج سـالگی شاعر درگذشته است : چون پای دلم به گنج درکوفـت سالم دربیـست وپـنج درکوفـت چون دیـد کـز اهـل نطـق بیـشم از شــــادی آن بمــــرد پیــــشم زیــن کلبــه بــه کلبــۀ بقــا رفــت زآن عــالم بــود بــازِ جــا رفــت (تحفۀالعراقین ،ص ٢٢۱) اما روزفرورفته ، دراینجا، به معنی «تیره روز» است به قرینـۀایـن ابیـات از خاقـانی در دیوان وی : برفروزیــــد چراغــــی و بجوییــــد مگــــر بــه مــن روزفرورفتــه پــسر بازدهیــد (ص ۱٦٤) روزم فرو شد از غم و هم غم خوری ندارم رازم برآمد از دل و هم دلبـری نـدارم (ص ٢۷٩) ونیز صفحات ٥٨٢و ٥٨٥و ....