چکیده:
واکاوی ریشه ها و علل پیدایش پدیده خطرناک غلو ـ که عمدتا به صورت زیاده گویی در حق ائمه شیعه نمود یافته ـ از اهمیت خاصی برخوردار است. بدون شک، آشنایی دقیق با ریشه ها و علل به وجودآورنده غلو، در بسیاری از موارد، می تواند افراد را از گرفتار شدن در این دام خطرناک رهایی بخشد. پژوهش حاضر، که با تکیه بر اسناد متقدم تاریخی، حدیثی، فرقه شناختی و توجه به دیدگاه های صاحب نظران، شکل گرفته، نشان می دهد غلو و گزافه گویی، ریشه در علل و مسائل مختلف روانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اعتقادی دارد. از عوامل روانی می توان به حب افراطی، حس اسطوره سازی، جهالت و نادانی و تعصبات کورکورانه؛ از عوامل اجتماعی، به فشارهای سیاسی و رفع آنها؛ از عوامل سیاسی، به دشمنی با اهل بیت^ و اسلام؛ و از عوامل اعتقادی می توان به اباحی گری، اختلافات فرقه ای و تاثیرات خارجی در این زمینه، اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
"این حب افراطی در برخی از موارد، بهگونهای افراد را تحتتأثیر قرار میدهد که از هر وسیلهای برای برتر نشان دادن معشوق خویش بهره میبرند، و بههمین جهت به جعل و دروغپردازی نیز روی میآورند.
3 هرچند این کلام ازسوی کسی بیان شده که تلاش دارد مقام آن حضرت را پائین آورد، اما بعید نیست که با دیدن این منزلت، برخی از مردم از روی جهالت و کوتهفکری عقاید غالیانهای را مطرح کرده باشند.
شاید بههمین جهت است که در دوره امام صادق× که حکومت مرکزی تسلط چندانی بر اوضاع ندارد، شاهد بروز و ظهور افراد بسیاری هستیم که از این فرصت سوءاستفاده کرده، و عقاید غالیانه خویش را مطرح کردهاند.
(طوسی، اختیار معرفة الرجال، (رجال کشی)، ص 478؛ بغدادی، الفرق بین الفرق، ص 83؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ص 92 ـ 91) آنها در این جهت است.
2 به این نکته نیز باید توجه داشت که تمایلات مادی و دنیوی، یکی از علتهای مهم در توقف برخی از شیعیان در امامت ائمه^ بوده است.
» 4 در عصر غیبت صغرا نیز یکی از عواملی که سبب شده برخی از افراد، به دروغ، مدعی وکالت و بابیت حضرت حجت و سپس سایر عقاید غالیانه شوند، تمایلات دنیوی بوده است.
» 8 ابنشهرآشوب اشاره دارد محمد بن نصیر نمیری (یکی از غالیان زمان امام حسن عسکری× و عصر غیبت صغرا) از بصره برخاسته بود و قصد داشت سخنان زطها را بار دیگر آشکار کند."