چکیده:
جانب هنجاری بحث دربارة آزادی، آزادی را نه از منظر هستی شناختی و نه به عنوان واقعیت (Fact)، بلکه به مثابه «ارزش» مطالعه میکند و الزامات و توصیههای برخاسته از این ارزش را در نحوة شکلدهی و ساماندهی شبکه روابط و مناسبات حاکم بر جامعه بررسی مینماید.مقاله حاضر نشان میدهد که اولا، تلقی اسلامی از آزادی دارای چه مبانی و مؤلفههایی است و با دیگر تلقیهای کلان موجود از آزادی چه نسبتی برقرار میکند؟ و ثانیا اقتضائات و الزامات کلان و اصلی برخاسته از این تلقی در ساماندهی «جامعه اسلامی» چیست؟نویسنده بر آن است که نگاه خاص اسلام به انسان، و تصویری که از ارتباط میان انسان و خدا، و نیز غایات، فضایل و خیرات انسانی ارائه میدهد، موجب میگردد که آزادی در مراتبی به عنوان «حق» نشئت گرفته از اختیار و انتخابگری انسان مطرح شود و در مراتبی به مثابه «ارزش فی نفسه» که مستلزم «خودشکوفایی معنوی» انسان و به فعلیت رسیدن اهداف و غایات «من فطری» آدمی است، به رسمیت شناخته شود. در صورت پذیرش آزادی به عنوان حق و ارزش فی نفسه، «دولت اسلامی» که مقدمه تکوین «جامعه اسلامی» است، مکلف به نهادسازیها و فرهنگسازیهای لازم برای صیانت و بسط تلقی اسلامی از آزادی میشود.
خلاصه ماشینی:
"دارد یا به تحقق کمالات و ارزشهای اخلاقی و انسانی خاصی منجر میشود، اصرار نمیورزند، بلکه تنها از این جنبه بر ارزشمند بودن آن استدلال میکنند که آزادی منفی فرصتی برای هر فرد فراهم میآورد که تلقی خود از زندگی خوب و خودشکوفایی فردی را آنگونه که خود تصور میکند، دنبال نماید، یعنی آزادی منفی صرفا یک وسیله و ابزار است که دست فرد را برای انجام دادن آنچه میخواهد، باز میگذارد، نه آنکه آزادی خود مستبطن ارزشی و کمالی باشد یا مقدمة کمال و ارزشی اخلاقی یا ذاتی قرار گیرد (Plant, 1992: 245-246).
در اینجا این پرسش مهم رخ مینماید که آیا این تلقی حداکثری از آزادی مثبت که در اندیشه اسلامی متبلور است، سرانجام منتهی به تحمیل سبک زندگی خاصی بر مردم و سلب آزادیهای فردی آنان به اسم حمایت از آزادی و زندگی خوب و سعادتمند نخواهد انجامید؟ پاسخ به این پرسش در گرو تبیین دقیق اقتضائات و لوازم جانب هنجاری تلقی اسلامی از آزادی است؛ به دیگر سخن، باید روشن شود که پذیرش آزادی به مثابة یکی از ارزشهای بشری و اجتماعی چه توصیهها و الزاماتی را در پی خواهد داشت و آیا از جملة این الزامات و توصیهها، محدود کردن و حذف آزادیهای فردی است؟ 5ـ اقتضائات جانب هنجاری تلقی اسلامی از آزادی همانطور که گفته شد جانب هنجاری بحث دربارة آزادی، از یک سو آن را به مثابه «ارزش»، خواه ابزاری و خواه فی نفسه، مینگرد و از سوی دیگر الزامات و توصیههای برخاسته از این ارزش را در حوزة عمومی و حیات جمعی بررسی میکند."