چکیده:
علی محمد افغانی با انتشار نخستین رمانش، شوهر آهوخانم، به اوج شهرت ادبی رسید. انتشار این رمان در سال 1340 با توجه به خلا فعالیت خلاقه ادبی در سال های پس از کودتای 28 مرداد 1332 و علل و عوامل اجتماعی، ادبی و تاریخی دیگری که در متن مقاله به آن ها پرداخته ایم، با استقبال شگفت انگیز خوانندگان روبه رو شد. در پی استقبال خوانندگان، منتقدان ادبی نیز به ستایش نویسنده و رمان او پرداختند و از علی محمد افغانی به عنوان «بزرگ ترین رمان نویس معاصر» و از رمان شوهر آهوخانم به عنوان «بزرگ ترین رمان قرن» یاد کردند. اما افغانی با اینکه بعدها رمان های دیگری نوشت به دلایلی که بدان ها پرداخته ایم هیچ گاه نتوانست اقبال خوانندگان و منتقدان را مجددا به دست آورد. اکنون نیم قرن پس از انتشار این رمان و پیوستن آن به تاریخ رمان نویسی معاصر ایران، می توان با توجه به همه جوانب، به بررسی جایگاه علی محمد افغانی و رمان برجسته او در سیر تکوین و تکامل رمان فارسی پرداخت و همچنین تاثر نویسنده را از ادبیات داستانی پیش از او و تاثیرش را بر داستان های پس از او نشان داد. وجوه جامعه شناختی و ادبی این رمان نیز در این مقاله بررسی شده است تا علل مقبولیت این اثر در بین خوانندگان و جایگاهش در رمان فارسی دقیق تر تبیین شود.
Having published his first novel، Ali Mohammad Afghani (born in 1925، Kermanshah) reached the top of his literary career. Considering the dearth of creative literary activities in the years following the coup of 18th August 1953 and other social، literary and historical reasons discussed in the paper، the novel (written in 1961) was remarkably acclaimed by the readers.Following this acclamation، literary critics also appreciated the author as the greatest contemporary novelist and his work as the greatest novel of the century. Although Afghani wrote several other novels، because of certain reasons discussedin the article he could never regain the acceptance of the readers.Now after half a century of the publication of the novel and its becoming one of the classics in the history of contemporary novel-writing in Iran، we have a new study of the role Ali Mohammad Afghani and his outstanding book in the formation and development of Persian novel.Moreover، we try to show how he has been affected by earlier narrative literature and his impact on subsequent novels.In order to clarify the reasons behind the books popularity with the readers and its position among Persian novels، the sociological and literary dimensions of the work are discussed in this article.
خلاصه ماشینی:
اکنون نیم قرن پس از انتشار این رمان و پیوسـتن آن بـه تـاریخ رمـان نویـسی معاصر ایران ، می توان با توجه به همه جوانب ، به بررسی جایگاه علی محمد افغـانی و رمـان برجسته او در سیر تکوین و تکامل رمان فارسی پرداخـت و همچنـین تـأثر نویـسنده را از ادبیـات داسـتانی پـیش از او و تـأثیرش را بـر داسـتان هـای پـس از او نـشان داد.
اما برای خواننـده پیگیر رمان فارسی امروزه با خواندن رمان شوهر آهوخانم و تأمل در نقد و نظرهایی که فقط چند نمونه آن نقل شد، این سؤال پیش می آید کـه بـه چـه دلایلـی در آن سـال هـا چنـین استقبال خیره کننده ای از اثر افغانی شد؛ استقبالی که بعدها هیچ گاه برای آثار دیگـر افغـانی تکرار نشد.
بنـابراین ، پـیش از ورود بـه مباحـث مطرح شده در این اثر درباب وضعیت زن ایرانی در عصر رضاشاه ، مروری بر وضعیت و تصویر زن در اجتماع عصر مشروطه و انعکاس آن در ادبیات آن دوران و نیز سال های بعـد از عـصر رضاشاه ضروری به نظر می رسد تا مقایسه تصویر زن در این رمان با دوره های پیش و پس از زمانی که حوادث رمان در آن رخ می دهد بهتر میسر شود.
نکته بسیار مهم از دیدگاه عناصر داستان این است که نویسنده توانسته از صـفحات آغازین اثر، همراه با نشان دادن تقابل دو شخصیت اصلی ـآهو و هماـ عنصر تعلیق را نیـز بـا هنرمندی هرچه تمام تر در روایت داستان حفظ کند و این شاید بزرگ ترین عامـل موفقیـت هنری شوهر آهوخانم از نظرگاه هنر رمان نویسی باشد که البته توصیف زنده شخصیت ها نیز درکنار آن اهمیت ویژه ای در این اثر دارد.