چکیده:
عینالقضات همدانی ایمان را امری مشکک و دارای مراتب شدت و ضعف میداند. از نظر وی، ایمان تصدیق دل است؛ تصدیقی که همراه با «عمل به دستورات شریعت» و «مهرورزی بر خلایق» باشد. نشانه پایینترین مرتبه ایمان اعمالی است که مطابق با امتثال اوامر و اجتناب از نواهی الهی باشد. اما بالاترین مرتبه آن، درک حقیقت «لا اله الا الله» است. آدمی اگر به معرفتی دست یابد که مانند حضرت ابراهیم(ع) از خود بدر آید و عشق را تجربه کند، به حقیقت ایمان خواهد رسید. عین القضات در آثار خود تعبیراتی زیبا از حقیقت ایمان آورده است؛ تعبیراتی مانند عشق، لقاء الله، خودشناسی و درک وحدت وجود. مومن حقیقی با اینکه فانی در حق تعالی است، اما در جامعه زندگی کرده و با دیگر آدمیان تعامل دارد. این نکته مهم را عینالقضات «اثبات بعد از محو» مینامد که نتیجه ایمان حقیقی است.
خلاصه ماشینی:
عين القضات تصديق را حالتي مي داند که به واسطه شنيدن خبري ايجاد شود و آدمي به هيچ وجه نتوانـد آن خبـر را انکـار [يـا تصـديق ] کنـد (عين القضات ، ١٣٨٧، ج ٢، ص ٣٤٦ و ٣٤٧)؛ اما از نظر وي معناي اصطلاحي ايمان تصديق / قول انبيا است که اين تصديق داراي دو نشانه مهم است : «يکي التعظيم لأمر الله ، دوم ا / علي خلق الله .
» (عـين القضـات ، ١٣٨٧، ج ٢، ص ٤٦٠) دليل اين امر واضح است ؛ زيرا از نظر عين القضات علمي که با عقـل حاصل شود، فقط مي تواند احکام عالم طبيعت را بيان کند و براي درک مابعدالطبيعه يا بايد مقلد بود و يا بايد از «اهل دل » بود که بتوان با چشم بصيرت حقايق ماوراي طبيعت را ديد.
» (عين القضات ،١٣٨٧، ج ٢، ص ٣٣٣ و ٣٣٤) ١٣٨٦، ص ١٠٨ و ١٠٩) ايمان عموم آغاز رهايي از اين کفر است کـه بـا تصـديق بـه سـخن پيامبر(ص ) و عمل به فرامين شريعت حاصل مي شود.
» (عين القضات ، ١٣٨٧، ج ١، ص ٤٧٩) نکته بسيار مهم در اينجا اين است که گاهي علم خود حجابي مي شود که معکوس عمل مي کند؛ يعني به جاي اينکه آدمي را به ايمـان عمـوم رسـانده و از آن فراتـر بـرد، موجـب مي شود که ايمان عوامانه - که از تقليد به دست آمده - نيز از دست رود.