چکیده:
ﻣﺴﺌﻠﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺠﺮد و ﻣﺎدی ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ در ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ. ﻧﻔﺲ ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﻫﻮﻳـﺖ دوﮔﺎﻧﻪای ﻛﻪ دارد، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺸﻲ واﺳﻄﻪای را ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻘـﻞ و ﻃﺒﻴﻌـﺖ را اﻳﻔـﺎ ﻛﻨـﺪ. ﻧﻘﺶ واﺳﻄﻪﮔﺮی ﻧﻔﺲ، در ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻓﻠﻮﻃﻴﻦ و ﻣﻼﺻﺪرا ﺑﻪ دو ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ. از دﻳﺪﮔﺎه اﻓﻠﻮﻃﻴﻦ، ﻧﻔﺲ دارای ﺟﻨﺒﻪای ﻓﺮودﻳﻦ و ﺟﻨﺒﻪای ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺖ. ﺟﻨﺒﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻔﺲ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻨﺰل ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. اﻣـﺎ ﻧﻔـﺲ دارای ﺟﻨﺒـﻪ ﻓﺮوﺗـﺮی ﻧﻴـﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎده در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او، ﻧﻔﺲ ﺣﺘﻲ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﺮوﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺠـﺮد و اﻧﻔﻌﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ. ارﺗﺒﺎط ﻧﻔﺲ ﻣﺠﺮد ﺑﺎ ﻣﺎده از ﻃﺮﻳﻖ ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﭘﺮﺗﻮی از وﺟﻮد ﻧﻔﺲ ﻛﻞ اﺳﺖ. اﻣﺎ ﻧﺰد ﻣﻼﺻﺪرا، ﻧﻔﺲ اﻣﺮی اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺣـﺪوث ﺑـﺪن ﺣﺎدث ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﺠﺮد ﻣﻲﺷﻮد. در اﻳﻦ دﻳـﺪﮔﺎه، ﻧﻔـﺲ در اﺑﺘـﺪا ﺗﻨﻬـﺎ از ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺠﺮد ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ، اﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﺗﺮﻗﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺗﺠﺮد ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻳﺎ ﺗـﺎم ﺑﺮای او وﺟﻮد دارد. ﻣﻼﺻﺪرا از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺮﺳﻴﻢ راﺑﻄﻪ اﺗﺤﺎدی ﻣﻴﺎن ﻧﻔـﺲ و ﺑـﺪن و اﺻـﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻮﻫﺮی ﺳﻌﻲ در ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ارﺗﺒﺎط ﻣﺠﺮد و ﻣﺎدی ﻛﺮده اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺼﺪ دارد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﺗﻔﻜﺮ اﻓﻠﻮﻃﻴﻦ را ﺑﺎ ﻣﻼﺻﺪرا ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨـﺪ و ﺑـﺮای اﻳـﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺤﺚ ﻧﻔﺲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺮ دو ﻓﻴﻠﺴﻮف اﺳﺖ، اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ.
(ibid, IVﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔـﺲ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗـﻦ دارای ادراک ﺣﺴـﻲ اﺳﺖ، اﻣﺎ ادراک ﺣﺴﻲ ﺑﻪ ذواﺗﻲ داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺮوی ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادهاﻧـﺪ و ﺑﻨﺎﺳـﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ادراک ﺣﺴﻲ آﻧﭽﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدهاﻧﺪ را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻧﺪ )42.
از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮی ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺠﺮد ﺑﺎ ﺑﺪن ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺎدی اﺳﺖ، ﻣﺸـﻜﻞﺳـﺎز اﺳـﺖ، اﻓﻠﻮﻃﻴﻦ از واﺳﻄﻪ ﺑﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ.
(Plotinus, 1992, III اﮔﺮﭼﻪ ﻧﺰد اﻓﻠﻮﻃﻴﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ و زﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ دارد، اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺮ اﻧﻔﻌﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮی و ﻋـﺪم ﺗﻌﻠـﻖ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد.
. (Hadot, 1993, p ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﻔﺲ ﻧﺰد ﻣﻼﺻﺪرا اﮔﺮﭼﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﻲ، اﻓﻼک ﻧﻴﺰ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﺲ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮای آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎی ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ و وﺟﻮدی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ، اﻣﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻼﺻﺪرا ﻛﺎرﻛﺮد اﻓﻼک ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﻴﺪه، اﮔﺮﭼﻪ ﻛﺎﻣﻼ رد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.
اﻣﺎ ﺑﺪﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮگ از اﻧﺴﺎن ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮد، از ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﺎزﻟﺔ ﻧﻔﺲ اﺳـﺖ و ﻧﻘـﺶ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪای اﻣﺮ، ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ادراﻛﺎت ﺣﺴﻲ، زﻣﻴﻨﻪ ادراک ﺧﻴﺎﻟﻲ را ﺑﺮای ﻧﻔـﺲ ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻧﻔﺲ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺠﺮد ﻣﺘﻔﻄﻦ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻘﻞ رﺟﻮع ﻛﻨﺪ.
ﻧﺰد ﻣﻼﺻﺪرا ﻧﻴﺰ ﻧﻔﺲ دارای ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻮﻫﺮی اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺖ آن ﺑـﻪ ﺳـﻮی ﻋﻘـﻞ اﺳـﺖ.