چکیده:
این مقاله در صدد نشان دادن عینیت وجود زمان از دیدگاه ابن سینا و کانت است. به این منظور، ابتدا دیدگاه این دو فیلسوف درباره کلیات بررسی شده و چگونگی اخذ کلیات از امور حسی و خارجی که نشان دهنده اتصاف خارجی مفاهیم کلی است، بیان شده است. سپس، عینیت زمان و به دنبال آن چیستی زمان از دیدگاه این دو فیلسوف شرح داده شده است. زمان بر اساس تعریف ابن سینا، از جمله ادراکات حقیقی و بر اساس تعریف کانت، از جمله مفاهیم ترکیبی پیشینی است. با توجه به تعریف ادراکات حقیقی و همچنین بر اساس تعریف مفاهیم ترکیبی پیشینی که محل تلاقی امور عینی با امور ذهنی است، عینیت زمان قابل اثبات می باشد. همچنین در این مقاله به مقولات مرتبط با زمان، از جمله مسبوق بودن حوادث به ماده و زمان و نیز جوهریت زمان اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ، اﮔﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ واﻗﻌﻲ، آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻓﻠﺴﻔﺔ اﺳﻼﻣﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد، ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﺰاع آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻼش ذﻫﻨﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ اﺷﻴﺎء ﺑﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ اﺳـﺖ، ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﻛﻪ از ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ دو ﭼﻴﺰ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد، ﺟﺰو ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﻋﻴﻨـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ.
او ﺑﻪ وﺟﻮد دﺳﺘﻪای دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ، ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﻠﺴـﻔﻲ، اﻋﺘﻘـﺎد دارد ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺎﻫﻮی و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎ ﻣﻌﻘﻮﻻت اوﻟﻲ و ﺛﺎﻧﻲ ﺟﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: اﻟﻒ( ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﺘﺮک ﻫﻤﺔ ﻋﻠﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ، وﺟﻮد ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ـاز ﺟﻬﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ آنـ اﺳـﺖ و ﻣﻮﺿـﻮع ﻋﻠـﻢ اﻟﻬـﻲ، ﻣﻮﺟـﻮد ـازﺟﻬـﺖ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖاشـ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪﻳﻢ و ﺣﺎدث و ﻣﺘﻘﺪم و ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد، ﭘﺲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ اﮔـﺮ در ﻃﺒﻴﻌﻴـﺎت ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ زﻣﺎن را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪ، از راه ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎﺷﺪ و در اﻟﻬﻴﺎت از راه ﻗﺒﻠﻴﺖ و ﺑﻌﺪﻳﺖ ﻛـﻪ از اﻋـﺮاض ذاﺗـﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻤﺎ ﻫﻮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ.
از ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺑﻦﺳﻴﻨﺎ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ او ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ زﻣـﺎن را ﺑـﻪﺻـﻮرت ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺣﻘﻴﻘـﻲ، ﻧـﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺷﺮحاﻻﺳﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣﻤﻜـﻦ ـﻛـﻪ دارای ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺖـ اﺧﺘﺼﺎص دارد، زﻣﺎن را ﻧﻴﺰ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻤﻜﻨﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻋﻴﻨﻲ ﺑـﺮای آن ﻣﺘﺼـﻮر اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﻴﺰی ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ و ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ؛ زﻳـﺮا ﻣﺎﻫﻴﺎت ﺣﺪود ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻤﻜﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﭘﺲ ﺗﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮای آن ﺣﺪی اﺛﺒـﺎت ﻛـﺮد.